Małgorzata BAKA, Tomasz de ROSSET | Projekt “Muzeum w polskiej kulturze pamięci… raport 2017

Badania zrealizowane w roku 2017 obejmowały przede wszystkim ewidencję i inwentaryzację wczesnych polskich instytucji muzealnych (wedle założeń przyjętych już na wstępnym etapie prac). Uzupełniony i skorygowany został sporządzony wstępnie ich wykaz. Na etapie projektowania badań spodziewano się ok. 150 instytucji, wedle stanu z końca roku 2016 odnotowano ich 239, w roku sprawozdawczym natomiast uzupełniono ten stan o kolejne, aż do liczby 302 (koniec 2017 r.). Są one sukcesywnie opracowywane i analizowane (realizacja w ok. 45-55 %). Dla usystematyzowania i ujednolicenia powyższej inwentaryzacji przyjęty został dostosowany do charakteru analizowanych założeń formularz kwerendy wraz z instrukcją jego opracowania, która stanowi podstawę dla bazy danych wczesnych muzeów polskich oraz punkt wyjścia dla badań crowdsourcingowych w tym zakresie. Obok wymienionego wykazu sporządzono dodatkowo kilka innych o charakterze pomocniczym niezbędnych dla kontynuacji prac (np. wykaz muzeów szkolnych w pierwszej połowie XIX w., wykaz zrealizowanych wystaw muzealnych i ich katalogów, wykaz katalogów zbiorów, wykaz badaczy muzeów i muzeologów).

KWERENDY I BADANIA NAD MUZEALNICTWEM, PUBLIKACJE

Kontynuowane były rozpoczęte w poprzednim etapie prac (2016) kwerendy archiwalne, gromadzenie bibliografii i ikonografii oraz analiza literatury i źródeł związanych z tematem, a także prace związane z przygotowaniem do druku artykułów i publikacji książkowych o charakterze naukowym i popularyzatorskim. Wykonawcy projektu opublikowali trzy artykuły w wydawnictwach zbiorowych, dziesięć nowych artykułów przygotowano na portal naukowy projektu. Przyjęto także założenia redakcyjne oraz autorski i merytoryczny zakres publikacji o tytule roboczym Antologia tekstów muzealnych, której druk przewidywany jest na 2018 r. 

POPULARYZACJA

W ramach projektu zorganizowana została konferencja naukowa Muzeum a pamięć – forma, produkcja, miejsce, której ważnym efektem były refleksje i wnioski co do wszechstronnych relacji tej instytucji polską kulturą pamięci, głównie w ciągu XIX i początków XX stulecia (tom z materiałami konferencyjnymi został skierowany do druku). Ponadto, projekt propagowany był w formie dziesięciu referatów na ogólnopolskich konferencjach naukowych. 

METODOLOGIA

Obok kwerend, realizowano prace nad metodologią i metodyką wykorzystania narzędzi cyfrowych w badaniach muzeologicznych, na podstawie której opracowano specyfikację dla portalu naukowego, który ma stanowić platformę badawczą nad muzeami (na razie obejmujących okres do 1918 r., jednak z możliwością rozszerzenia planowanych baz o kolejne okresy historyczne), złożoną z baz danych (muzeów, projektów muzealnych, ważniejszych wystaw), platformą crouwdsourcingową i laboratorium badawczym, w oparciu o idee otwartej nauki i kultury (open access, open science, open culture). Opracowano strukturę baz muzealnych portalu, mapę strony, specyfikację rekordu i strukturę powiązań semantycznych między nimi.

REALIZACJA ZADAŃ

W ramach zadania 1 (Opracowanie zakresu merytorycznego i metodologii planowanych prac, w tym metod muzeologii cyfrowej) ostatecznie określony został zakres merytoryczny prac i ich metodologia (z możliwością wprowadzenia zmian uzasadnionych aktualnymi potrzebami badawczymi). Zakres terytorialny ustalony został, jako obejmujący obszar ziem polskich (w granicach z 1772 r.) i polskie realizacje poza nim (na emigracji w Europie oraz Stanach Zjednoczonych).

Uzupełniono sporządzony na wstępnym etapie prac wykaz wczesnych muzeów polskich. Obejmuje on na określonym powyżej obszarze historycznej kultury polskiej 302 muzeów i instytucji o charakterze muzealnym wedle stanu z końca 2017. W tej liczbie mieszczą się:

• muzea rozumiane jako instytucje o charakterze publicznym gromadzące i eksponujące kolekcje oraz udostępniane permanentnie w zakresie pełnym lub ograniczonym (ze względów zawodowych, majątkowych, społecznych itd.), zakładane/ fundowane/ organizowane/ zarządzane przez:
  • a) organa państwa (władza, urzędy, wojsko);
  • b) władze lokalne (prowincje, miasta, gminy);
  • c) uczelnie i szkoły;
  • d) związki religijne (diecezje, parafie, gminy);
  • e) organizacje i stowarzyszenie (naukowe, kulturalne, społeczne);
  • f) osoby prywatne;
• zbiory muzealne przy instytucjach gabinety, galerie niebędące instytucjonalnym muzeum, ale zawierające/ gromadzące muzealia (w sensie obiektu kolekcji i ekspozycji muzealnej) oraz zakładane/ gromadzone przy bibliotekach, uczelniach, szkołach, salonach ekspozycyjnych i innych instytucjach publicznych;
• kolekcje prywatne o wyraźnym znaczeniu społecznym ze względu na udostępnianie (stale lub tylko w pewnym okresie), w zakresie pełnym lub ograniczonym (ze względów zawodowych, majątkowych, społecznych, lokalowych itd.);
• założenia protomuzealne tworzone do końca XVIII wieku udostępniane publicznie kolekcje, kunstkamery, gabinety, galerie samodzielne lub związane z instytucjami edukacyjnymi, kościelnymi, ośrodkami władzy.

Ma on charakter otwarty na informacje o kolejnych nie uwzględnionych dotąd założeniach, w następnych etapach badań będzie stanowić podstawę dla bazy danych wczesnych muzeów polskich oraz punkt wyjścia dla badań crowdsourcingowych w tym zakresie. Dla potrzeb zadania kontynuowano gromadzenie i analizę literatury tematu.

W ramach zadania sprecyzowane zostały metody badawcze dotyczące zastosowania narzędzi cyfrowych do badań muzeologicznych. Przeanalizowano sposób wykorzystania rekordów (sprofilowanych w oparciu o opracowaną wcześniej ankietę kwerend) do różnego rodzaju wizualizacji danych pozwalających na rozpatrywanie zakresu merytorycznego projektu. Na podstawie ankiet kwerend opracowano specyfikację portalu naukowego, który posłuży jako platforma naukowa zawierająca semantyczną bazę danych. Portal naukowy projektu przewidziano także jako agregator treści z zewnętrznych naukowych baz danych z zakresu muzealnictwa (powiązanie z bibliotekami cyfrowymi; szczególnie w zakresie materiałów źródłowych i ikonograficznych na wolnych licencjach).

Zgromadzono i opracowano literaturę tematu z zakresu humanistyki cyfrowej, cyfrowych baz danych, narzędzi do wizualizacji danych, tworzenia rekordów w oparciu o normy międzynarodowe. Celem opracowania mapy kategorii i tezaurusa zakupiono International museum statistics/ Statistique internationale des musées (ISO 18461). Wykorzystano ponadto Słownik hierarchiczny pojęć dziedzictwa kulturowego opracowany przez zespół badawczy z Instytutu Historii Sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim, który dostosowany został do potrzeb projektu w zakresie muzealnictwa do opracowania klasyfikacji i tezaurusa. Opracowano podstawową terminologię z zakresu narzędzi cyfrowych dla muzealnictwa. Owocem tych prac są artykuły dr Radosława Bomby (Humanistyka cyfrowa: geneza, definicje, praktyki) i Małgorzaty Baki (Czy możemy mówić o muzeologii cyfrowej?) zamieszczone w „Czytelni” na portalu naukowym, oraz przygotowany do publikacji w pierwszym kwartale 2018 r. artykuł M. Baki na dotyczący terminologii oraz narzędzi do wizualizacji danych w muzealnictwie.

Kompetencje zespołu badawczego dotyczące zadania poszerzane były w ramach szkoleń, warsztatów i na specjalistycznych konferencjach naukowych dotyczących zagadnień związanych z humanistyką cyfrową: Wizualizacje steamów Twittera (prowadzenie: Marcin Wilkowski) i Odkryć sieci w historii (prowadzenie: Vieslava Osińska, Maria Skóra, Dawid Stanny), w ramach konferencji Wizualizacja danych w humanistyce (Toruń, 2324.03.2017). Efektem warsztatów jest przygotowywany artykuł dotyczący potencjału wykorzystania narzędzi cyfrowych do wizualizacji danych dotyczących odwiedzających wystawy – programu Palladio oraz opracowane wizualizacje – mapy interaktywne, osi czasu i interaktywne statystyki. Zapoznano się z problematyką udostępniania danych naukowych w Internecie zgodnie z wytycznymi międzynarodowymi dotyczącymi otwartego dostępu nauki, m.in. w ramach szkolenia Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów pn. Modele i warunki udostępniania zbiorów w Internecie (15.11.2017). .

Zadania 2-6 (Kwerendy) liczba koniecznych do realizacji kwerend uległa zwiększeniu w związku z uzupełnieniem inwentarza muzeów. Na ich podstawie sporządzono również dodatkowe wykazy, stanowiące punkt wyjścia dla opracowania rekordów do baz i skonstruowania semantycznej sieci powiązań: wykaz muzeologów i badaczy muzeów, wykaz katalogów zbiorów muzealnych; wykaz wystaw; wykaz katalogów wystaw; wykaz projektów muzealnych (niezrealizowanych) oraz pomocnicze wykazy muzeów szkolnych i krajoznawczych.

W ramach prowadzonych badań opracowano kompletne karty (ankiety) dla 22 instytucji muzealnych. Założono karty inwentarzowe na podstawie przeprowadzonych ankiet dla 43 następujących instytucji (karty na nowo założone, bądź uzupełnione). Przeprowadzono kwerendy wraz z badaniami rozpoznawczymi w oparciu o literaturę przedmiotu i częściowo materiały archiwalne dotyczącą 33 instytucji.  Dodatkowo sporządzono także 7 kart instytucji spoza historycznego Mazowsza. Rozpoznane pod względem problematyki podjętych badań zostały wczesne opracowana i monografie dotyczące kolekcji muzealnych do pocz. XX w. Opracowana została bibliografia na podstawie kwerend bibliotecznych dotyczących muzeów mazowieckich, małopolskich, wielkopolskich, w tym krajoznawczych, przyrodniczych, szkolnych.

Rozpoznano i opracowano wstępnie znajdujące się w zasobach własnych Zakładu Muzealnictwa (Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu) materiały nazwane tu “Archiwum dr. Bogusława Mansfelda”: m.in. notatki, listy, materiały bibliograficzne; karty ikonograficzne do opracowywanego przez dr. Mansfelda na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku “Katalogu Muzeów Polskich XIX i 1. poł. XX w.”, wraz ze spisem muzeów oraz opracowaniami zasobów archiwalnych. W ramach materiałów pomocniczych, w oparciu o archiwum sporządzono wykaz muzealników i badaczy muzeów.

Wykonane zostały kwerendy

• biblioteczne, archiwalne i muzealne m.in. w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie, w Archiwum Miasta Krakowa oraz w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego; w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu; w Bibliotece Polskiej i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu; Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim; Muzeum Narodowe w Kielcach; Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega; Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej; Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie; Muzeum Ziemi Chełmskiej; Muzeum Okręgowe w Kaliszu; Archiwum Miejskie w Poznaniu; Muzeum Okręgowym w Toruniu i w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy; Ossolineum we Wrocławiu; a także w muzeach i bibliotekach Lwowa oraz Moskwy; Archiwa Państwowe w Bydgoszczy, w Lublinie, w Siedlcach,  m. st. Warszawy, Oddział w Łowiczu, w Łodzi, w Łodzi Oddział w Zgierzu, Biblioteka Narodowa w Warszawie; Archiwum Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Warszawie);
• kwerendy zasobów internetowych (Polona.pl, Regionalne Biblioteki Cyfrowe m.in. Małopolska, Mazowiecka, Białostocka, Chełmska, Tarnowska; Federacja Bibliotek Cyfrowych, zasoby Europeana, Cyfrowa Biblioteka Druków Ulotnych Polskich i Polski Dotyczących z XVI, XVII i XVIII Wieku; Biblioteka Cyfrowych Archiwów Tradycji Lokalnej; Cyfrowa Kolekcja Czasopism Polskich; Polonijna Biblioteka Cyfrowa, Polska Biblioteka Internetowa; Prasa w Internecie. Digitalizacja bibliotecznych zasobów czasopiśmienniczych; Repozytorium Centrum Otwartej Nauki; Staropolska On-line; Ziemiańska Biblioteka Cyfrowa; NUKAT; Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej; Narodowe Archiwum Cyfrowe; Archive.org; Bazy danych Archiwów Państwowych archiwa.gov.pl; Bibliografia narodowa, www.bn.org.pl; Bibliografia Etnografii Polskiej; Dokumentacja Bibliograficzna do Historii Europy Środkowo-Wschodniej www.litdok.de; Bibliografia Historii Kościoła bazy.biblioteka.uksw.edu.pl; Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera www.estreicher.uj.edu.pl; Polski Słownik Biograficzny www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/Home; Bazhum bazhum.pl; Repozytorium Centrum Otwartej Nauki, depot.ceon.pl);
• kompletowanie bibliografii i uzupełnianie bibliografii pomocniczej oraz materiałów źródłowych.

Systematycznie przeszukiwane jest czasopiśmiennictwo z epoki, w związku z czym opracowano osobny inwentarz prasy, na łamach której znajdowały się adnotacje i artykuły dotyczące muzeów; kwerenda źródeł czasopiśmienniczych stanowić będzie ważny punkt wyjścia dla zbadania problemu pamięci. Kwerenda biblioteczna czasopism Biblioteka Warszawska, Bluszcz,Gazeta Białostocka, Gazeta Pabjanicka, Godzina Polski, Kronika Piotrkowska, Gazeta Pabjanicka, Prace Zoologiczne Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego, Kultura Polska,Wszechświat, Złoty Róg, Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy, Echo Żydowskie, Światowid; Głos Gminy Żydowskiej, Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza, Izraelita, Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, Rozwój, Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, Ziemia, Wiadomości Archeologiczne, Roczniki PTK; Rocznik Kaliski, Pamiętnik Fizyograficzny, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, Muzealnictwo, Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, Pamiętnik Świętokrzyski, Łowiczanin, Z otchłani wieków, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, Pamiętnik Sandomierski, Gazeta Podlaska, Radzyński Rocznik Humanistyczny, Szkice Podlaskie, Rocznik Muzealny Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej.

W ramach materiałów pomocniczych sporządzono wykaz katalogów wystaw i katalogów zbiorów muzealnych, które będą przedmiotem opracowania do bazy danych w roku 2018 r.

W ramach zadania 7 (Budowa interaktywnego  portalu naukowego z rozbudowaną, wielopoziomową bazą danych ) sporządzono specyfikację techniczną portalu naukowego z semantyczną bazą danych, opracowaniem struktury rekordów i kategorii, zawierającego powiązane ze sobą bazy: instytucji muzealnych, katalogów kolekcji muzealnych, wystaw i katalogów wystaw, muzeologów i badaczy muzeów, kolekcji prywatnych dostępnych publicznie, niezrealizowanych projektów muzealnych. Specyfikacja pojedynczego rekordu odpowiada przygotowanej w ramach zadania 1 ankiecie badawczej instytucji muzealnej, opracowywanej w ramach kwerend. Opracowano szczegółową mapę portalu oraz specyfikację dla panelów użytkowników (o różnym stopniu dostępu). Ponadto, uwzględniono w niej również różnego rodzaju bazy pomocnicze i wykazy – np. bibliograficzne, biograficzne, blog naukowy, który obecnie jest już realizowany w ramach wersji beta portalu. Portal będzie wykonany z zachowaniem najwyższych standardów dla portali internetowych (WCAG 2.0, 5 star open data, API itp.), w tym dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych zgodnie z przepisami krajowymi i europejskimi. Wprowadzone do baz rekordy poszczególnych instytucji i inne posłużą jako kontent dla różnego rodzaju narzędzi do wizualizacji danych – mapy interaktywne, osi czasu, ikonografiki (możliwość tworzenia kolekcji przez użytkownika, uzupełniania danych, a portal z założenia będzie miał charakter partycypacyjny). Ponadto, rekordy będą mogły być uzupełniane przez użytkowników, jednak w dbałości o wysoki poziom merytorycznym portalu, z założenia będzie on moderowany, a wpisy weryfikowane pod względem naukowym przez zespół redakcji portalu. Zamieszczane na portalu zasoby – artykuły, wpisy, różnego rodzaju materiały źródłowe będą dostępne na zasadach open sources, zaś część zasobów znajdujących się na innych naukowych portalach czy bazach danych powiązana zostanie systemem linków, a portal pełnić będzie funkcję agregatora treści związanych z zakresem merytorycznym projektu, ale też szeroko pojętej historii polskiego muzealnictwa. W ramach zadania 8 (Ucyfrowienie: zintegrowanie portalu naukowego z mediami społecznościowymi; budowa i wzmacnianie potencjału portalu partycypacyjnego; rozbudowa portalu o blog/blogi naukowe; analiza danych ewaluacyjnych) portal naukowy w wersji beta został zintegrowany z mediami społecznościowymi (Faceboook, Instagram, Twitter, G+), które wykorzystywane są m.in. jako sposób na dotarcie z  treścią do grup docelowych. W powiązanych mediach społecznościowych zamieszczane są informacje związane z działalnością zespołu badawczego oraz wydarzeń i informacji z propagowaniem muzealnictwa i ucyfrowienia dziedzictwa kulturowego. Obok wykazów do baz danych, zamieszczane są wpisy o charakterze popularnonaukowym w formie blogu naukowego na temat wystaw, instytucji muzealnych funkcjonujących do 1918 r., muzeologów i badaczy muzeów oraz różnego rodzaju katalogów.  W ramach zadania 9 (Ucyfrowienie: opracowanie modelu kategorii, tezaurusa, systemu tagów; dodawanie, klasyfikacja i opracowywanie rekordów i metadanych) opracowano wstępnie wzór  formularza kwerendy instytucji muzealnych, który poddany został wszechstronnej analizie celem zbadania zgodności i przydatności stworzonego tu modelu kategorii rekordów wobec potrzeb realizacji założeń Projektu. Następnie w oparciu o ok. 50 przykładów został on zmodyfikowany i uzupełniony stosownie do konkretnych (pojawiających się w historycznej rzeczywistości) problemów i potrzeb badawczych (posłużył on za podstawę dokumentacyjną dla skonstruowania bazy danych wczesnych muzeów polskich). Przygotowano również szczegółową instrukcję wypełniania formularza oraz tezaurus terminów w nim występujących. Formularz i instrukcja opracowane oraz będący ich podstawą tezaurus są  zgodne z normami International museum statistics/ Statistique internationale des musées (ISO 18461). W ramach tego zadania dwie wykonawczynie projektu uczestniczyły w warsztatach zorganizowanych w ramach konferencji “Wizualizacja danych w humanistyce”, 23-24 III 2017, Toruń; organizatorzy: Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Biblioteka Uniwersytecka UMK.

W ramach zadania 10 (Opracowanie bazy instytucji muzealnych i ikonoteki  pod względem informacji (historia, bibliografia, władze, zakres gromadzonych zbiorów, zawartość), zintegrowanie tej bazy z katalogów i ikonoteką), a oparciu o wcześniej opracowane ankiety instytucji muzealnych (realizowane w trakcie kwerend) przygotowano wstępnie 302 rekordy instytucji muzealnych, opracowanych  w formie pliku xml, który następnie przekonwertowany zostanie do bazy danych. Gromadzone są zasoby ikonograficzne znajdujące się na innych portalach naukowych i w cyfrowych bazach danych (Polona.pl. Narodowe Archiwum Cyfrowe).

W ramach zadania 11 (Digitalizacja: przygotowanie zespołu archiwalnego ikonoteki w formie digitalisów celem zamieszczenia na portalu naukowym i do publikacji) zdigitalizowano “Archiwum prof. Bogusława Mansfelda”, w formie skanów dobrej jakości, które po ustaleniu spraw formalno-prawnych, udostępnione będzie na portalu naukowym projektu.

W ramach zadania 12 (Analiza wybranych instytucji muzealnych) sprecyzowane zostały szczegółowe zadania w zakresie prac studialnych przyjęte do realizacji przez uczestników i innych wykonawców Projektu. Określono następujące obszary badawcze, z wykorzystaniem zasobów zgromadzonych w trakcie kwerend:

• dr hab. T.F. de Rosset: Dawne polskie muzea i publiczne zbiory artystyczne; dr hab. M. Woźniak: Muzealnictwo na obszarze Wielkopolski i Prus;
• mgr M. Wawrzak: Muzealnictwo krajoznawcze na ziemiach polskich pocz. XX wieku;
• mgr E. Bednarz: Muzealnictwo kościoła katolickiego na ziemiach polskich (do 1918);
• mgr M. Baka: Muzea szkolne, oświatowe i uniwersyteckie;
• mgr A. Tołysz: projekty instytucji muzealnych w kontekście kultury pamięci;
• dr hab. M. Mencfel Instytucje o charakterze protomozealnym na ziemiach Polskich XVI-XVIII;
• dr Kamila Kłudkiewicz: Prywatne zbiory o charakterze publicznym w Wielkopolsce;
• dr hab. Dariusz Dąbrowski: Instytucje muzealne na Wschodzie – Rosja, Ukraina;
• mgr S. Majoch: Instytucje muzealne na Wschodzie – Litwa, Łotwa
• dr L. Brusewicz: Wczesne instytucje muzealne do poł. XIX w.

Przewidywane jest także przebadanie muzeów etnograficznych i muzeów przyrodniczych w kontekście polskiej kultury pamięci. W ramach zadania gromadzone są i poddawane analizie informacje pod kątem funkcjonowania i działalności instytucji muzealnych powstałych przed 1918 r., na podstawie zebranego w trakcie kwerend materiału.

W ramach zadania 13 (Analiza krytyczna tekstów muzealniczych: projektów muzeów, założeń programowych i innych) uzupełniono wykaz polskich i muzealnictwa polskiego dotyczących tekstów o charakterze teoretycznym, tekstów programowych, projektów itd. powstałych przed 1918 r. oraz dokonano wyboru tekstów do opracowania w ramach przygotowywanej “Antologii tekstów źródłowych”. Zostały one zestawione przede wszystkim pod względem zgodności z problematyką pamięci, wytyczającą naczelne założenia realizowanego Projektu. Szczegółowej analizie i badaniom w celu krytycznego opracowania poddano dwa teksty: Józefa Salezego Ossolińskiego, Projekt Galerii Sztuk Wyzwolonych Narodowej (1785) i Odezwa Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Jagiellońskim połączonego w celu archeologicznych poszukiwań wraz ze Skazówką mogącą posłużyć za przewodnika w poszukiwaniach tego rodzaju (1850). Stanowią znakomite odzwierciedlenie sytuacji kulturalnej, historycznej, cywilizacyjnej w k. XVIII i 1 poł. XIX stulecia, okresie kształtowania się podstawowych pojęć i problematyki dziedzictwa kulturalnego na ziemiach polskich – oba zostaną włączone do przygotowywanej w ramach niniejszego Projektu antologii polskich tekstów muzeologicznych. Analiza tekstów dotyczących zakładania muzeów przyrodniczych i krajoznawczych. Projekty i założenia programowe, ujęte w odezwach i kwestionariuszach kierowanych do potencjalnych darczyńców placówek muzealnych. 

W ramach zadania 14 (Analiza funkcjonowania muzeum w kulturze polskiej) podjęto pogłębioną analizę kolekcjonerstwa i funkcjonowania muzeum Czartoryskich w Puławach, Paryżu i Krakowie w kontekście szeroko rozumianej problematyki pamięci (ochrony i przechowywania oraz kształtowania) – rezultatem badań będzie artykuł w piśmie naukowym. Ponadto, gromadzone są informacje i poddawane analizie pod kątem funkcjonowania kolekcji prywatnej zgromadzonej w  pałacu Potockich i Branickich w Wilanowie, uznawanej często za najstarsze polskie muzeum sztuki, założone przez Aleksandrę i Stanisława Kostkę Potockich (1805). Podstawę dla prac studialnych stanowią materiały archiwalne, w tym katalogi, inwentarze i pamiętniki, uwzględniające przyczyny powołania i otwarcia dla zwiedzających pałacu oraz recepcję zbiorów. Dokonywana jest analiza materiałów źródłowych i archiwalnych dotyczących funkcjonowania najstarszego muzeum krajoznawczego – Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, muzeów kościelnych, m.in. Muzeum Diecezjalnego w Płocku oraz w zakresie funkcjonowania przyszkolnych izb pamięci i muzeów. Podstawę opracowania stanowią m.in. ustawy szkolne i opisy instytucji szkolnej, założenia Komisji Edukacji Narodowej czy prasa z epoki.

W ramach zadania 15 (Upowszechnienie: Przygotowanie artykułów naukowych do monografii zbiorowej, antologii, wydawnictw posympozjalnych) uszczegółowiono zakres merytoryczny wydawnictw przewidzianych w projekcie, ustalono orientacyjne terminy wydawnictw: Antologii tekstów źródłowych (IV kwartał 2018 r.); monografii zbiorowej (I/II kwartał 2019 r.); wydawnictwa materiałów po II Sympozjum Muzealniczym (I/II kwartał 2019 r.). W 2017 r. przygotowywane były artykuły z I sympozjum Muzealniczego (16 artykułów zespołu badawczego jak również zaproszonych do współpracy muzeaników i specjalistów). Ponadto, celem przygotowania artykułów dokonano opisów przeprowadzonych kwerend muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych, zapoznano się z literaturą poświęconą kształtowaniu się zrębów muzealnictwa polskiego, ze szczególnym uwzględnieniem tekstów powstałych  na przełomie XIX i XX wieku, publikowanych w gazetach codziennych i periodykach specjalistycznych; dokonano analizy wzajemnych relacji i wpływów między poszczególnymi koncepcjami muzeologicznymi, oraz w miarę możliwości ich przełożenia na działalność i popularyzację  muzealnictwa. W ramach zadania zorganizowano I Sympozjum Muzealniczego Muzeum a pamięć – forma, produkcja, miejsce (UMK w Toruniu, 8-9.06.2017) w którym wygłoszonych zostało szesnaście referatów, przez badaczy reprezentujących ośrodki naukowe i muzealne w kraju i za granicą. Prezentacji projektu dokonał podstawowy zespół badawczy w formie panelu dyskusyjnego w pierwszym dniu obrad. Kierownictwo naukowe  objęli dr hab. Tomasz de Rosset i dr hab.Michał F. Woźniak, którzy wygłosili referat wprowadzający w postaci dwugłosu na temat relacji pomiędzy muzeum polskim XIX i pocz. XX wieku a problematyką pamięci. W referacie szczególnie zaakcentowanie zostały kwestie związane z rolą nośnika pamięci wypełnianą przez dzieła sztuki w polskim porozbiorowym muzealnictwie. Referat wprowadzający stał się podstawą dla przygotowanego pod względem redakcyjnym artykułu prof. de Rosseta pt. Dzieło sztuki jako nośnik pamięci w polskim muzeum epoki rozbiorów przewidzianym do publikacji i oddanym do druku w wydawnictwie posympozjalnej pt. Muzeum a pamięć – forma, produkcja, miejsce (red. A. Tołysz, T.F. de Rosset, NIMOZ).

W ramach zadania podjęte zostały prace redakcyjne nad dwoma prof. de Rosseta artykułami do przygotowywanej antologii polskich tekstów muzealniczych (Józefa Kajetana Ossolińskiego i krakowskiego Towarzystwa Naukowego). Aldona Tołysz przygotowywała artykuł dotyczący wybranych projektów i koncepcji muzeów zakładanych na terenie dawnej Polski, sposobów ich realizacji i sporów na temat kierunków rozwoju muzealnictwa i kultury pamięci w okresie przed 1918 rokiem na podstawie tekstu Stanisława Tomkowicza Sprawa muzeów i dzieł sztuki w Polsce. Małgorzata Wawrzak  przygotowała artykuł nt. Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej – w przygotowaniu; analiza instytucji: historia i zbiory Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Małgorzata Baka opracowała materiały z kwerend pod kątem przygotowywanego artykułu dotyczącego muzeów szkolnych, a także w zakresie wykorzystania narzędzi cyfrowych do badań muzeologicznych. Prof. Michał F. Woźniak przygotował artykuł Dlaczego powinniśmy wystrzegać się muzeów narracyjnych, opublikowany w: Muzeum etyczne. Księga dedykowana Profesorowi Stanisławowi Waltosiowi w 85. rocznicę urodzin, red. Dorota Folga-Januszewska (Muzeologia. Teoria – praktyka – podręczniki, t. XV), Kraków: Universitas 2017, s. 71-76. Ponadto, w ramach upowszechniania wyników badań M. Baka wygłosiła referat pt. Potencjał wykorzystania metod humanistyki cyfrowej w badaniach nad muzealnictwem. Projekt „Muzeum w polskiej kulturze pamięci (do 1918 r.): wczesne instytucje muzealne wobec muzeologii cyfrowej” na IV Konferencji DARIA-H “Humanistyka cyfrowa a instytucje dziedzictwa” (Toruń; organizatorzy: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, CSW w Toruniu; 16-17 XI 2017) oraz wzięła udział w debacie pt. “O barierach we współpracy nauki z instytucjami dziedzictwa w zakresie realizacji wspólnych przedsięwzięć cyfrowych” (moderator: Dominik Purchała, Laboratorium Cyfrowe Humanistyki UW ; Wydział Historyczny UW. Paneliści: prof. dr hab. Aleksander Bursche, Dorota Szkodzinska,  dr hab. Dariusz Brzostek, Małgorzata Baka, Marcin Werla), w ramach tej konferencji. W ramach projektu zorganizowano także wykład wprowadzający do warsztatów na temat digitalizacji zbiorów pt. „Cyfrowe dokumentacje muzealne. Pamięć w zero-jedynkowym świecie” (Toruń, Wydział Sztuk Pięknych, UMK; 16.12.2017) p. Alicji de Rosset, specjalista ds. digitalizacji z Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony, w których udział wzięli studenci kierunku Ochrona dóbr kultury z Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Organizowane były specjalistyczne Seminaria Muzealnicze.

W ramach zadania 16 (Upowszechnienie: Publikowanie w formie artykułów na portalu naukowym, blogi) w 2017 r. opublikowano w dziale “Czytelnia” jedenaście artykułów. Ponadto w ramach blogu naukowego dokonano 185 wpisów obejmujących m.in. informacje na temat historycznych wystaw (60), wczesnych instytucji muzealnych (30) opracowania katalogów wystaw (17) i zbiorów muzealnych (4) czy biogramy muzealników i badaczy muzeów (35). 

Rozpoczęto opracowanie nad artykułami na rok 2018: Dzieło sztuki jako obiekt muzealny w dawnej kulturze polskiej; Warszawskie galerie sztuki w XIX stuleciu (seria artykułów popularnonaukowych): galeria Józefa Kajetana Ossolińskiego na Tłumackiem, zbiory artystyczne Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk, zbiory pałacu w Wilanowie Potockich i Branickich, zbiory malarstwa w Królikarni Radziwiłłów, wystawy artystyczne połowy XIX stulecia, Muzeum Miejskie, zbiory Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, zbiory artystyczne Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, Muzeum Rzemiosła, zbiory pałacu cesarskiego w Łazienkach); Księga gości Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu; Muzeum Balzaka (mauzoleum-atelier-muzeum); Zamek – muzeum w Montrésor ; Artefakt muzealny widomym śladem pamięci w zbiorach muzeów krajoznawczych do 1918; O prywatnych kolekcjach w zbiorach muzeów krajoznawczych (tytuł roboczy); na temat pierwszej Wystawy Archeologicznej w Kaliszu z 1900 r. na podstawie zachowanego katalogu wystawy, która stanowiła zalążek późniejszego Muzeum Ziemi Kaliskiej; projekt artykułu na temat zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie; Odezwy i informacje prasowe jako jeden z elementów angażowania społeczeństwa do udziału w tworzeniu muzeów – na przykładzie łódzkich instytucji; artykuł popularnonaukowy, będący próbą analizy zagadnienia wystaw powszechnych, tekst pt. Wystawy powszechne na Mazowszu na przełomie XIX i XX wieku i ich wpływ na rozwój muzealnictwa.

Ponadto, ze stroną internetową projektu skorelowane zostały konta mediów społecznościowych, które stanowią ważne źródło komunikacji i budowania grupy odbiorców dla portalu naukowego w wersji alfa.

Małgorzata Baka, Tomasz de Rosset