11.04.2019 |
Patron Muzeum Tatrzańskiego Tytus Chałubiński (1820-1889), lekarz i botanik od 1873 roku przyjeżdżał corocznie do Zakopanego i to on, według ogólnej opinii, „odkrył Zakopane”. Mała podtatrzańska wieś, polecana znajomym, ze względów klimatycznych i krajobrazowych stała się pod koniec XIX wieku niezwykle popularna wśród warszawiaków. Przyjeżdżali tu ludzie nauki, artyści, aktorzy i literaci. Przyciągał ich bogaty świat przyrody i góralski folklor. W gronie przyjaciół Chałubińskiego w 1888 roku zrodziła się myśl założenia Muzeum Tatrzańskiego, jego imienia, w uznaniu zasług tego miłośnika Tatr i góralszczyzny.
Głównym inicjatorem założenia Muzeum był Adolf Scholtze, warszawski przemysłowiec, z wykształcenia chemik, z zamiłowania przyrodnik. Zdołał namówić grono miłośników Tatr i Zakopanego do zebrania funduszy na zakupienie kolekcji przyrodniczej Kocyana i budowę Muzeum. Jednym z darczyńców, który ufundował znaczną kwotę był Edward hr. Raczyński. Swoje zbiory ofiarowała Róża hr. Krasińska-Raczyńska, która w 1881 roku osiedliła się w Zakopanem i wraz z synem Adamem zbierała okazy miejscowej sztuki. Wyroby sztuki góralskiej kolekcjonowali również Maria i Bronisław Dembowscy. Antoni Ślósarski przywiózł dar od Tytusa Chałubińskiego – kolekcję mchów tatrzańskich, zielnik roślin jawnokwiatowych i kilkadziesiąt minerałów. W 1888 roku dzięki staraniom Adolfa Scholtze zakupiono kolekcję Antoniego Kocjana, leśniczego w Zubercu, składająca się z 351 ptaków, 54 ssaków, kilkunastu gniazd i jaj oraz preparatów ryb i płazów. Stanisław Drohojowski ofiarował kolekcję etnograficzną z 57 okazami z okolic Czorsztyna.
Kolekcja ptaków Antoniego Kocjana 
W maju 1889 roku powstało Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego z Edwardem hr. Raczyńskim, jako prezesem. W 1. i 2. paragrafie statutu Towarzystwa zawarto cele i główne założenia struktury Muzeum, „Towarzystwo Muzeum tatrzańskiego imienia Dra Tytusa Chałubińskiego ma na celu gromadzenie przedmiotów naukowych i artystycznych odnoszących się do Tatr polskich, a także zbieranie wytworów przemysłu miejscowego oraz okazów przyrody z Tatr i najbliższych okolic i utworzenie z tychże Muzeum, pod nazwaniem „Muzeum Tatrzańskie imienia Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem”. W skład Muzeum wchodzą stosownie do jego przeznaczenia:
a) Zbiory mineralogiczne, zoologiczne, botaniczne, etnograficzne, archeologiczne, itp.
b) Zbiory przemysłu i produktów wytwórczości miejscowej i okolicznej.
c) Książki, rysunki, plany i mapy dotyczące Tatr i Podhala tatrzańskiego.
Pierwszą wystawę zakupionych zbiorów urządzono w drewnianym domu Jana Krzeptowskiego na Krupówkach i udostępniono publiczności w lipcu 1889 roku.
W listopadzie 1889 roku zmarł Tytus Chałubiński. Jego dzieci Jadwiga Surzycka i Ludwik Chałubiński ofiarowały Towarzystwu parcelę przy ulicy Chałubińskiego, pod planowany nowy budynek Muzeum. Już w 1892 roku wzniesiono nowy gmach Muzeum według projektu warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego, uzupełniony podhalańskimi szczytami i wieżą meteorologiczną w stylu zakopiańskim zaproponowanymi przez Stanisława Witkiewicza.
W parterowym drewnianym budynku, znajdowały się dwie duże sale wystawowe i sień. Pierwszym opiekunem zbiorów został miejscowy nauczyciel Walenty Staszel. Przy Muzeum postanowiono utworzyć alpinarium, z ofiarowanych przez Towarzystwo Tatrzańskie 60 okazów roślin tatrzańskich w latach 1891-1892. Zbiór został zniszczony przez wylew potoku, jednak Stanisław Witkiewicz z pomocą botanika prof. Mariana Raciborskiego urządził nowe alpinarium zarządzane przez kustosza Staszela.
Stan zbiorów z powodu braku środków finansowych ulegał pogorszeniu, jedynie nowatorska ekspozycja wystawy geologicznej, urządzonej przez geologa Mieczysława Limanowskiego budziła zainteresowanie, o czym pisał Zygmunt Weyberg w kolejnych rocznikach czasopisma „Wszechświat”. W roku 1906 zapisem Zygmunta Gnatowskiego (zm. 6.VI.1906) Muzeum uzyskało cenny zbiór etnograficzny, składający się z 250 okazów, bibliotekę oraz 10.000 koron na budowę nowego, murowanego gmachu. Dzięki staraniom sekretarza Towarzystwa Muzeum tatrzańskiego Kazimierza Brzozowskiego wydano „Katalog zbiorów etnograficznych” wykazujący 750 okazów. Utworzone zostały nowe sekcje – Przyrodnicza (191), Ludoznawcza(1911) i Ochrony Przyrody (1912).
Duże znaczenie dla rozwoju Muzeum miał przyjazd do Zakopanego etnografa i ludoznawcy Bronisława Piłsudskiego, który podczas zesłania na wyspie Sachalin, prowadził badania tamtejszych ludów Ajnów, Giliaków i Oroczonów. W Muzeum Tatrzańskim założył sekcję Ludoznawczą, przeprowadzając badania etnograficzne ludności zamieszkującej Podhale, Spisz i Orawę. Piłsudski myślał o zorganizowaniu wystawy etnograficznej, w tym celu wydał obszerne wskazówki „Muzeum Tatrzańskie imienia dra T. Chałubińskiego w Zakopanem. Zagania i sposoby prowadzenia działu ludoznawczego”.
W 1913 roku rozpoczęto budowę murowanego gmachu muzealnego, który w zamyśle m. in. St. Witkiewicza miał być instytucją naukowo-badawczą. Wydarzenia wojenne spowodowały, że przerwano budowę, jednak zbiory ciągle się powiększały. Dzięki członkom Sekcji Ludoznawczej: B. Giżyckiej, J. Lesieckiemu i B. Piłsudskiemu wzbogacił się dział etnograficzny, przybyło ok. 1000 eksponatów z zakupów i darowizn. Dopiero w 1921 roku przeniesiono zbiory do nowego budynku i w roku następnym udostępniono je zwiedzającym. W drodze konkursu dyrektorem i jednocześnie kustoszem działu etnograficznego Muzeum Tatrzańskiego został Juliusz Zborowski, językoznawca, znawca gwary podhalańskiej i kultury ludowej Podhala. Kustoszem działu przyrody został dr Konstanty Stecki.
Małgorzata Wawrzak
BIBLIOGRAFIA:
Jostowa W., 1963. Muzeum Tatrzańskie, „Lud”, nr 149, cz. 2, s. 751-776
Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, Informator, tekst A. Liscar, Zakopane 1998.
Rokosza M. (red.), 2012. O ojcach założycielach i pierwszych budowniczych Muzeum Tatrzańskiego, Materiały Tow. Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, Zakopane.
Weyberg Z., 1901a. Towarzystwo Tatrzańskie i Muzeum imienia Chałubińskiego w Zakopanem, „Wszechświat” 1901, T. XX, nr 49 (1028), s. 773-777; c. d., „Wszechświat” 1901, nr 50, s. 793-798; dokończenie „Wszechświat”, nr 51, s. 808-813.
Weyberg Z., 1901b. Muzeum Tatrzańskie im. Chałubińskiego, „Wisła” 1901, T. XV, z. 6, s. 613-616
Zborowski J., 1972. Pisma podhalańskie. W opracowaniu i wyborze Janusza Bergahauzena, t. 1, Kraków.
