Na początku 1907 roku bracia Tadeusz (prawnik) i Kazimierz (architekt) Osińscy z Przemyśla, twórcy i właściciele kolekcji „starożytności”, postanowili swoje zbiory przekazać społeczeństwu. Kazimierz Osiński wystosował list do Muzeum Narodowego w Krakowie z projektem utworzenia w Przemyślu filii krakowskiego Muzeum, jednak odpowiedź ówczesnego dyrektora dr Feliksa Kopery była negatywna. W związku z tym bracia Osińscy wraz z prof. Feliksem Przyjemskim i Kazimierzem Żurawskim ze Lwowa, zdecydowali się założyć w Przemyślu Towarzystwo Przyjaciół Nauk, którego celem byłoby gromadzenie zabytków z powiatu przemyskiego oraz stworzenie przestrzeni dla badania przeszłości miasta.
Posiedzenie inaugurujące działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu odbyło się 29 czerwca 1909 roku. Jego przewodniczącym został dr Leonard Tarnawski, sekretarzem Tadeusz Osiński. Głównymi zadaniami Towarzystwa było popieranie nauki polskiej, naukowe badania nad przeszłością regionu, troska o zabytki kultury narodowej, gromadzenie zbiorów muzealnych i bibliotecznych.W listopadzie 1909 wynajęto lokal przy ul. Fredry, gdzie przeniesiono zbiory, obejmujące głównie kolekcję braci Osińskich (zabytki archeologiczne, etnograficzne, dzieła sztuki, historyczne pamiątki, archiwalia), powiększaną przez liczne darowizny mieszkańców Przemyśla i okolicznej ludności, w następnych latach pozyskiwane również poprzez zakupy oraz w trakcie badań i penetracji terenowych.
Uroczysta inauguracja działalności Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu odbyła się 10 kwietnia 1910 roku. Tego samego dnia zatwierdzono statut określający cele i zadania Towarzystwa w sprawie zbiorów muzealnych, archiwum i biblioteki. Zbiory zostały udostępnione publiczności. W listopadzie w 1911 roku ze względu na wilgoć w dotychczasowej siedzibie, zbiory przeniesiono do budynku przy ul. Grodzkiej 1. Również w tym roku Towarzystwo Przyjaciół Nauk wydało I tom Rocznika Przemyskiego zawierający katalog zbiorów. W czasie I wojny światowej zbiory muzealne były powiększane o zabytki pochodzące ze zniszczonych na skutek działań wojennych dworów, miast i miasteczek Ziemi Przemyskiej. Były to przede wszystkim militaria, archiwalia oraz pamiątki historyczne.
W 1921 roku, w czasie zjazdu muzealników w Poznaniu zmieniono dotychczasową nazwę na Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, natomiast w 1928 roku zbiory Towarzystwa zostały przekazane na własność miastu. W czasie II wojny światowej muzeum znajdowało się pod okupacją rosyjską, a następnie niemiecką. W 1944 roku, pomimo zniszczeń i grabieży części kolekcji rozpoczęło swoją działalność pod zarządem miasta. Obecnie w Przemyślu działa Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej.
[mw]
Budynek Muzeum, Przemyśl, ul. Fredry 1, ze strony Muzeum
http://mnzp.pl/pl/historia_mnzp
Więcej na temat muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk zob.m.in.
- Sprawozdanie dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, „Rocznik Przemyski”1909-1911, T. I, s. 85-125
- Muzeum Przemyskie, „Rocznik Przemyski”1912, T. II, s. 221-245
- B. Janusz, Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk, „Przegląd Przemyski” 1913, nr 159
- J. Kostek, Przeszłość-Przyszłości. Dzieje Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2000
- Gozdawa, Nowa Placówka Kulturalna, Świat pismo tygodniowe ilustrowane, 1910, rok 5, nr 32 s. 9
- Jast., Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Świat pismo tygodniowe ilustrowane,1912, rok 7, nr 26, s. 4-5
- Fr. Jaw., Archiwum i muzeum w Przemyślu, Na Ziemi Naszej : dodatek literacko-naukowy „Kurjera Lwowskiego”. 1911, nr 17, s. 6-8
