Wilno 1856-1863 Muzeum Starożytności (Komisji Archeologicznej) Eustachego Tyszkiewicza

Muzeum założone przez Eustachego Tyszkiewicza (1814-1873), historyka, archeologa i kolekcjonera początkowo w jego prywatnym domu na Antokolu. Hrabia Tyszkiewicz, posiadał znaczny zbiór składający się z wykopalisk, monet i medali, rycin, map, portretów, biustów, rzeczy pamiątkowych, autografów, rękopisów oraz biblioteki, zawierającej przeszło 3000 tomów w tym inkunabułów i rzadkich druków oraz publikacji poświęconych głównie archeologii i geografii.

Po zatwierdzeniu  przez cara Aleksandra II statutu Komisji Archeologicznej i udzieleniu pozwolenia na utworzenie Muzeum Starożytności 29 kwietnia 1855 roku, zbiory zostały przeniesione do Auli byłego Uniwersytetu Wileńskiego.  Muzeum miało się utrzymywać częściowo z dotacji rządowych a częściowo z własnych środków. Tyszkiewicz został mianowany kuratorem Muzeum i prezesem Komisji. W celu przeniesienia zbiorów w Auli odnowiono malowidła pędzla Franciszka Smuglewicza, sień ozdobiono malowanymi herbami czterech guberni, wchodzących do Okręgu Wileńskiego, w ściany wmurowano dawne marmury i rzeźby, kule z bitew staczanych na Litwie, zbroje, miecze i kolczugi, starożytne portrety, herby i grobowe pomniki. Aula została zaopatrzona w stosowne szafy na obiekty muzealne i witryny na książki. Na stole posiedzeń znalazły się inkunabuły, druki, itp.

Muzeum Starożytności zostało otwarte 1 stycznia 1856 roku, natomiast uroczyste otwarcie, na które zaproszono ok. 300 osób, odbyło się 17 kwietnia 1856 roku, był to dzień urodzin cesarza Aleksandra II. Placówka miała być dostępna dwa dni w tygodniu, w niedzielę od 12tej do 16tej i w środę od 10tej do14tej. Muzeum bardzo szybko zyskało popularność i zainteresowanie wśród Wilnian i nie tylko. W 1856 roku zwiedziło je około 4000 osób, zaś w roku następnym 12000. Od 1860 roku było otwarte tylko w niedzielę, w 1862 odnotowano 10360 zwiedzających. Wstęp wolny w dowolny dzień mieli uczniowie, przychodzący na lekcje praktyczne.

Liczba zbiorów szybko rosła, wchłaniając duże zbiory minerałów i okazów zoologicznych z nieczynnego Uniwersytetu Wileńskiego, bibliotek zamkniętych kościołów i klasztorów katolickich oraz darowizny od miejscowej szlachty, np. w 1857 roku dary złożyło 156 osób, było to 3113 różnych pamiątek. Były to głównie obiekty wydobyte w takcie wykopalisk archeologicznych, prowadzonych na terenie Litwy. Kolekcja muzealna zawierała oddziały: I. Mitologiczny, II. Zabytki z ziemi wydobyte,  III, Przedmioty z kurhanów wydobyte w Skandynawii, przez E. hr. Tyszkiewicza, IV. Przedmioty z chrześcijańskiej epoki, V. zawierający broń kamienną, VI – broń metalowa, zbroje, rynsztunki; VII – inne wykopaliska. Były też działy zawierające: Zabytki złożone do Muzeum przez A. H. Kirkora, Zbiór portretów, sztychów, rycin, drzeworytów oraz Oddział pamiątkowy. Na drugim piętrze zorganizowano Bibliotekę i Dział Ornitologiczny, mieszczący dar Rajnolda hr. Tyzenhauza. Trzecie piętro zajęły zbiory ponad 10 000 minerałów i pokrewnych przedmiotów pochodzących z dawnego gabinetu mineralogii i historii naturalnej uniwersytetu.

Katalogi poszczególnych działów Muzeum zostały ułożone przez: Archeologiczny – A. H. Kirkora, Numizmatyczny – Barona Rossyljona, Pamiątkowy – Pawła Kukolnika, Portretów i biustów – L. Kondratowicza, Biblioteki – M. Krupowicza, Dyplomatów i rękopisów – X. M. Herburta.

Po zaledwie dziesięciu latach, w 1866 roku, z polecenia Michaiła Murawiowa zbiory Komisji Archeologicznej, liczące ok. 67 000 pozycji, zostały zlikwidowane.  Muzeum stało się oddziałem nowo powstałej Wileńskiej Biblioteki Publicznej. Zreformowana biblioteka i muzeum służyły wspieraniu oficjalnej polityki rusyfikacyjnej i eksponowały wiele przedmiotów związanych z Imperium Rosyjskim i prawosławiem.

Więcej:

• Jan ze Śliwina [A. H. Kirkor], Muzeum Starożytności w Wilnie, odb. z Przechadzek po Wilnie, Wilno 1856.
• E. Chwalewik, Zbiory polskie w ojczyźnie i na obczyźnie…, t. 2, Warszawa 1927, s. 494–495.

[mw]