Jednym z pierwszych orędowników utworzenia muzeum w Suwałkach był Jan Bijejko, nauczyciel Prywatnej Siedmioklasowej Szkoły Handlowej, który w 1907 r. pisał „Muzea są gwałtowną potrzebą naszego szkolnictwa, samouctwa, wreszcie naszego rolnictwa, przemysłu i handlu”, wskazując równocześnie na zakres przyszłej kolekcji – obejmującej zbiory przyrodnicze i etnograficzne oraz bibliotekę. Myśl tę podchwycili dyrektor oraz nauczyciele Szkoły. Podczas uroczystości zakończenia roku szkolnego jeden z nauczycieli, przyrodnik prof. Robert Kunicki doprecyzował tę koncepcję sugerując utworzenie działów: przyrodniczego, przemysłu miejscowego, etnograficznego, historycznego i archeologicznego, geograficzno-topograficznego i statystycznego. Jednocześnie podkreślał znaczenie „tego rodzaju instytucji […] dla tego szmatu ziemi, który zamieszkujemy, właśnie tu, wśród walk i ścierania się kultur i wpływów kilku narodowości, które go zaludniają”.
Gromadzone przez szkołę zbiory zostały przekazane do Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Suwałkach (1907) pod warunkiem opieki i odpowiedniej ich ekspozycji. Do suwalskiego muzeum PTK napływały liczne dary, w końcu 1908 r. zbiory liczyły 780 eksponatów, w tym 600 monet. Głównym opiekunem i darczyńcą był prezes Towarzystwa Stanisław Karol Lineburg – urzędnik, krajoznawca i kolekcjoner z Suwałk, kustoszem natomiast został jeden z nauczycieli szkoły Wacław Bromirski.
Uroczyste otwarcie Muzeum Ziemi Suwalskiej, mieszczącego się w dalszym ciągu w Szkole Handlowej, nastąpiło podczas zakończenia roku szkolnego 20 czerwca 1909 r. Pierwszego dnia zwiedziło je około 300 osób a w dwa następne zbiory obejrzało jeszcze 200 osób. Muzeum było otwarte w poniedziałek i wtorek, w godz. 10–12 i 16–18.
W „Tygodniku Ilustrowanym” i „Ziemi” znalazły się opisy muzealnej ekspozycji. Stanisław Trzciński jeden z nauczycieli Szkoły, dokładnie przedstawił zawartość działów: starych druków i dokumentów, rękopisów, „uzbrojeń”, starych monet i rzemiosła, w tym: porcelany, biżuterii, złotnictwa oraz działu ludoznawczego. Autor na wstępie zauważył, że „Muzeum Ziemi Suwalskiej ma poza ogólnym znaczeniem, jako skarbnicy pamiątek narodowych, jeszcze i specyalne, miejscowe zadanie: w środowisku etnograficznie mieszanem może służyć stałym, a ważnym argumentem w sporach historyczno-narodowościowych. To też każdy, komu nieobojętna jest przyszłość narodu, powinien wedle sił i możności przyczyniać się do utrzymania i podniesienia jego zbiorów”.
Po dwóch miesiącach ze względu na warunki lokalowe (1 pomieszczenie), wystawa została zamknięta dla zwiedzających. Narzekano również na stopniowy brak zainteresowania ze strony społeczeństwa. Jednak jednym z powodów, może głównym, były zarzuty wobec jednostronnego, historycznego charakteru zbiorów.
W 1910 r. kustoszem Muzeum został Ludwik Kuczewski, również nauczyciel Szkoły Handlowej. Bogate zbiory ofiarował p. Andrzej Talko-Hryncewicz, uwagę zwracały – zbroje polskie i obce, ubiory ludu litewskiego, wycinanki ludowe, szkice Grottgera i Pruszkowskiego, autografy Chełmońskiego, Fałata, Wyspiańskiego, Mehoffera, Jacka Malczewskiego, Włodzimierza Tetmajera, Ruszczyca i in.
W 1912 r. Muzeum zajęło sześć pokoi w domu Zendera Gliksztejna przy ul. Petersburskiej (obecnie T. Kościuszki 13), a rok później urządzono nową wystawę, ilustrującą głównie wydarzenia z historii Rzeczpospolitej. Taki profil kolekcji spotkał się z krytyką, a nastpnie rozwiązaniem oddziału PTK w Suwałkach. W ocenie Suwalskiego Komitetu Gubernialnego do Spraw Stowarzyszeń większość przedmiotów w muzeum nie miała związku z celem, który w statucie postawiło przed sobą PTK. „W ogóle muzeum sądząc po jego rozmiarach, nastawieniu na zwiedzanie przez szeroką publiczność, po doborze wystawionych w nim przedmiotów ma niewątpliwie historyczny charakter, przy czym przedmioty w nim się znajdujące pokazują na dążenie twórców do obudzenia wąskiej, narodowo-politycznej świadomości”.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej zbiory pozostające pod opieką Stanisława Lineburga zostały ewakuowane do Rosji. Rewindykowane nie wróciły jednak do Suwałk, lecz przekazano je do Warszawy. Prawdopodobnie uległy zniszczeniu.
Więcej na temat zbiorów:
- Oddział Suwalski, Rocznik P.T.K za lata 1908-1912
- „Tygodnik Suwalski” R. 2, nr 29 (19 lipca1907)
- „Tygodnik Suwalski” R. 3, nr 26 (26 czerwca 1908)
- Muzeum ziemi Suwalskiej, „Tygodnik Ilustrowany” 1910, nr 36, s. 730-731
- T. S. (Stanisław Trzciński), Muzeum Ziemi Suwalskiej, „Ziemia” 1911, nr 2, s. 28-3
- A. Matusiewicz, Polskie Towarzystwo krajoznawcze 1907-1950, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze 1950-2007 w Suwałkach, Suwałki 2010.
[mw]
