Gimnazjum w Nowym Sączu utworzono w 1818 r., od 1894 r. w związku z pożarem jednego z budynków mieściło się we wzniesionym na potrzeby szkoły gmachu przy ul. J. Długosza. Trudno ustalić, czy wcześniej przy gimnazjum gromadzono kolekcję dydaktyczną. Zbiory naukowe obejmowały kilka gabinetów: archeologiczny, fizyki i chemii, geograficzny, historii naturalnej, gabinet do rysunku odręcznego oraz zbiór przyborów do nauki śpiewu.
Jednym z najciekawszych zbiorów był Gabinet archeologiczny. Został on powołany 7 XI 1899 r., miesiąc po objęciu funkcji dyrektora Gimnazjum w Nowym Sączu, przez Stanisława Rzepińskiego ( 1861–1944). Decyzję tę wsparło C.K. Ministerstwo Wyznań i Oświaty kwotą 200 koron. Reszta środków pochodziła z funduszów na pomoce naukowe. Zaczątkiem zbiorów były dary Rzepińskiego a także książki i atlasy o tematyce antycznej, obrazy, rysunki i modele wykonywane przez uczniów oraz profesjonalne pomoce naukowe. W 1905 r. w czasie pobytu w Atenach na Kongresie archeologicznym, dzięki pomocy prof. Ch. Puliosa Rzepiński zakupił na potrzeby gabinetu zbiór naczyń greckich, oraz statuetki z Myken, Delf, Corneto, zabytki egipskie. W 1908 r. opublikowany został katalog monet i rękopisów stanowiących trzon kolekcji gabinetu archeologicznego.
Dyrekcja powiększała zbiory poprzez zakupy m.in. odlewów w wiedeńskim Muzeum Sztuki i Przemysłu czy starożytności w sprawdzonych antykwariatach, jednak większość została ofiarowana przez mieszkańców
miasta i regionu, wykładowców i uczniów gimnazjum,przyjaciół i znajomych dyrektora Gimnazjum. Do najciekawszych obiektów należały szczątki szaty Kazimierza Wielkiego, pozyskane w czasie otwarcia grobu króla na Wawelu w 1869 r., karta rękopisu “Króla ducha” Juliusza Słowackiego czy mumia kota z Egiptu ofiarowana przez Józefa Mehoffera
W 1914 r. najcenniejsze zbiory gabinetu archeologicznego zostały wywiezione do prywatnego gimnazjum w Białej. Po ustaniu walk w roku następnym Rzepiński osobiście odwiózł je z powrotem do gimnazjum nowosądeckiego.
W okresie międzywojennym znaczenie gabinetów malało, ich zbiory uległy rozproszeniu podczas II wojny światowej. Większość cennych eksponatów zaginęła, po wojnie część zachowanych książek została włączona do biblioteki szkolnej.
Gmach i Gimnazjum w Nowym Sączu na początku XX w. repr. z
First Grzegorz, Stanisław Rzepiński…
Więcej na temat zbiorów:
- First Grzegorz, Stanisław Rzepiński (1861-1943) jako twórca gabinetu archeologicznego w I Gimnazjum w Nowym Sączu, „Meander” 2006, LXI, nr 1–2, s. 131-144
- Reitterer H., Rzepiński, Stanisław (1861-1944), Lehrer und Fachschriftsteller, [w:] Österreichisches Biographisches Lexikon, 1815-1950, Bd. 9 (Lfg. 44, 1987), s. 355
- Rzońca J., Stanisław Rzepiński (1861-1944) — „neohumanista” sądecki, “Rocznik Sądecki” 1999, 27, s. 250-259
- Rzepiński Stanisław, Pamiętnik pięćdziesięcioletniej polskiej pracy pedagogicznej 1885-1935, Kraków 1937
- Sprawozdanie Dyrekcji I Gimnazjum w Nowym Sączu
[sm]
