Krzemieniec, zbiory Liceum Krzemienieckiego

Liceum Krzemienieckie, (do 1814 r. Gimnazjum Wołyńskie), zwane też Atenami Wołyńskimi założone z inicjatywy Tadeusza Czackiego w 1805 roku Hugona Kołłątaja i Adama Jerzego Czartoryskiego, zostało zlokalizowane w budynkach d. kolegium jezuickiego przy kościele p. w. św. Ignacego Loyoli i św. Stanisława Kostki. Należało ono do uczelni najlepiej wyposażonych w różnego rodzaju pomoce dydaktyczne na ziemiach polskich.

Jeszcze przed utworzeniem liceum, w 1803 roku Tadeusz Czacki zakupił pierwsze przyrządy matematyczne i astronomiczne z Paryża. W 1805 roku do zbiorów zakupiono biblioteki po królu Stanisławie Auguście wraz ze zbiorami numizmatycznymi (medale), mineralogicznymi, przyrządami matematycznymi i astronomicznymi oraz gabinetem historycznym.

1805–1832 było pięć pracowni – nazywanych gabinetami – ze zbiorami dydaktycznymi i kolekcja numizmatyczna. Do pracowni fizycznej, ze względu na pokrewieństwo materii naukowej, dołączone było obserwatorium astronomiczne i stacja meteorologiczna. Pracownia ta umieszczona została w południowym skrzydle budynku od strony wschodniej, w jedynej oprócz biblioteki dużej, widnej sali, przedzielonej drewnianą barierką. Zbiory artystyczne (obrazy, rysunki) umieszczone zostały w mieszkaniu i gabinecie dyrektora oraz w dwu salach dla lekcji rysunku. Zbiory muzealne, powstałe Powstawały przeważnie w wyniku darowizn lub zakupów prywatnych osób dla Liceum, wykorzystywane były w procesie dydaktycznym.

W 1831 roku Liceum Wołyńskie zostało zamknięte pod pretekstem wybuchu epidemii cholery. Wraz z likwidacją Wileńskiego Okręgu Szkolnego majątek i budynki Liceum Wołyńskiego przeszły na rzecz państwa, przekazane duchowieństwu prawosławnemu. W 1833 roku Liceum wraz ze zbiorami gabinetów i biblioteką zostało przeniesione do Kijowa i włączone do zbiorów Uniwersytetu św. Włodzimierza

Zbiory były szeroko znane na obszarze dawnych ziem polskich z uwagi na ogromną renomę i swego rodzaju mit liceum krzemienieckiego, jako jednej z poważniejszych uczelni na poziomie średnim i półwyższym. Zapewniali ją dawni wychowankowie, z których wielu mogło się poszczycić niemałymi osiągnięciami na polu nauki, sztuki, polityki.

Więcej na temat zbiorów krzemienieckich zob. m.in.

• Czacki T., O stanie jeneralnym oświecenia guberni wołyńskiej i o środkach urządzenia i upowszechnienia nauk uczynione doniesienie przez T. Czackiego, w: X. Hugona Kołłątaja listy w przedmiotach naukowych, oprac. F. Kojsiewicz, Kraków 1844,t. 2
• Rolle M. Ateny wołyńskie : szkic z dziejów oświaty w Polsce, Lwów : Zakł. Narodowego im. Ossolińskich, 1923
• Stemler J., Liceum Krzemienieckie. Teraźniejszość-przeszłość-przyszłość, Warszawa 1927
• Warda K., Szkice z dziejów szkół krzemienieckich. Biblioteki liceum, ich zasoby i losy, Kielce 2000;
• Łysiak A. Organizacja i funkcjonowanie Gimnazjum w Krzemieńcu we wspomnieniach i relacjach pamiętnikarskich w: Dzieje kształtowania się polskich instytucji oświatowych, pod red. E. A. Mierzwy,. Piotrkow Trybunalski : Naukowe Wydaw. Piotrkowskie, 2002
• Chodakowska J. Gimnazjum i Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu, w: Krzemieniec: Ateny Juliusza Słowackiego, pod red. S. Makowskiego, Warszawa : Biblioteka Narodowa, 2004.
• Szmyt A. Gimnazjum i Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu w systemie oświaty Wileńskiego Okręgu Naukowego w latach 1805–1833, Olsztyn : Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2009
• Buczek K., Miejsce zbiorów szkolnych w koncepcji i działaniach Hugona Kołłątaja oraz jego wkład w tworzenie kolekcji Gimnazjum Wołyńskiego, w: „Ateny Wołyńskie” między historią a współczesnością, Olsztyn-Krzemieniec 2015
• Buczek K., Zbiory dydaktyczne Gimnazjum i Liceum Wołyńskiego w Krzemieńcu (1805-1833), Warszawa: Wydawnictwo UW, 2016;

[tfr]