Koncepcja Kazimierza Stołyhwo (1880-1966) była wypadkową wcześniejszych pomysłów stworzenia muzeum przyrodniczego w Warszawie, w obliczu coraz bardziej realnej szansy na jej praktyczne powstanie. Muzeum Historii Naturalnej, wraz z Polskim Muzeum Ludoznawczym, miałoby być centralną, rządową placówką prowadzącą badania naukowe, inwentaryzację oraz ochronę zabytków polskiej przyrody, parków narodowych i rezerwatów. Zadania muzeum skupiać miałyby się na gromadzeniu i przechowywaniu zbiorów do badań naukowych oraz na popularyzowaniu wiedzy przyrodniczej wśród całego społeczeństwa poprzez ekspozycje zawierające oryginalne okazy naukowe, tablice, modele, odlewy, preparaty i pomoce naukowe zaopatrzone w właściwie opracowany komentarz. Wg autora muzeum dzielić powinno się na 4 działy: zoologiczny, botaniczny, mineralogiczny, geologiczno-paleontologiczny, o wyraźnej autonomii w obrębie instytucji (odrębny dyrektor i Rady Muzealne).
Odnośnie do rozwiązań formalnych Stołyhwo odwołał się do pracy Domaniewskiego dodając, że muzeum powinno prowadzić stację ornitologiczną oraz hydro-biologiczną, obserwatorium meteorologiczno-aerologiczne i geofizyczne, prowadzić opiekę nad instytutami naukowymi (m.in. meteorologii, kartografii, hydrografii, a także współpracować ściśle z projektowanym państwowym Instytutem geologicznym przy Ministerstwie handlu. Stołyhwo zestawił także przewidywane koszty utrzymania placówki (z rozbiciem na działy), podkreślając jednak, że zadaniem najistotniejszym jest gromadzenie i właściwe zabezpieczenie zbiorów, a także odrzucenie przypadkowej polityki na planowy i przemyślany program działania w zakresie muzealnictwa przyrodniczego.
W 1919 roku powstało pierwsze państwowe muzeum przyrodnicze w Warszawie pod nazwą Narodowe Muzeum Przyrodnicze, które w znacznej mierze korzystało z rozwiązań proponowanych w koncepcjach szczególnie opracowanych w XX wieku. Większość z koncepcji podkreślało naukowy, a w drugiej kolejności dydaktyczny charakter muzeum, co miało zapewne wpływ na relatywnie niską popularność idei wśród społeczeństwa. W 1919 roku dzięki postulowanemu w koncepcjach połączeniu zbiorów Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Muzeum hr. Branickich we Frascati powstało Narodowe Muzeum Przyrodnicze, przemianowane kolejno na Polskie Państwowe Muzeum Przyrodnicze (1921) oraz Państwowe Muzeum Zoologiczne (1928). W 1935 roku pożar strawił pokaźną część zbiorów, co wpłynęło w negatywny sposób na działalność naukową i dydaktyczną instytucji. Pomimo prób nie udało się przywrócić muzeum dawnej świetności, a podpalenie siedziby przy ul. Wilczej 64 przez wojska niemieckie w 1944 roku przyniosło kolejne straty. Był to jeden z argumentów, by w 1952 roku muzeum przeszło pod zarząd Polskiej Akademii Nauk, która istniejące zbiory włączyła do zasobu Instytutu Zoologicznego PAN.
Więcej na temat projektu:
Stołyhwo Kazimierz, 1918. W sprawie polskich instytucji państwowych mających na celu planowe badania krajoznawcze Pamiętnik Fizyograficzny, t. 24, s. 1-10
Zob. także:
Brzęk Gabriel, aktualiz. i uzup. Jerzy Pawłowski i Tomasz Majewski, Historia zoologii w Polsce: do drugiej wojny światowej, Kraków: PAU 2007
Fedorowicz Zygmunt, Feliksiak Stanisław, 2016. 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818–1968), Memorabilia zoologia, nr 1
Na fotografii: Strażacy podczas gaszenia pożaru budynku muzeum zoologicznego, Uniwersytet Warszawski, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, ze zbiorów NAC, 1-N-3292-1, dostępne na stronie:
https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/112079/671b7bfebc57a1d64530a437b27999d6/
[ato]
