W 1908 r. utworzono Oddział Piotrkowski PTK. Muzeum Krajoznawcze Ziemi Piotrkowskiej powstało w 1909 roku. Inicjatorem był Michał Rawita Witanowski (1858-1943). We wrześniu 1909 r. wybrano Sekcję Muzealną. Pierwsza wystawa w 1910 roku została otwarta w budynku Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan. W czerwcu 1910 zbiory zostały przeniesione do lokalu przy ul. Bykowskiej 36. Wystawa prezentowana w dwóch pokojach liczyła 350 eksponatów. W latach 1912-1914 kustoszem muzeum był Feliks Stronczyński. W okresie I wojny światowej Muzeum funkcjonowało z przerwami. Po śmierci Stronczyńskiego funkcję kustosza przejął M. R. Witanowski.
W poł. 1915 roku zbiory muzealne zostały przeniesione do klasztoru bernardynów. W styczniu 1918 roku Zarząd Oddziału PTK rozpoczął starania o uzyskanie dla własnych potrzeb i Muzeum XVI w. rezydencji ostatnich Jagiellonów. 25 lipca 1918 r., utworzono Komitet Odbudowy Zamku Piotrkowskiego – przyszłej siedziby Muzeum Krajoznawczego. 15 października 1922 nastąpiła uroczystość otwarcia Zamku Królewskiego. W 1926 roku zbiory muzealne liczyły 2119 pozycji. Podczas II wojny zbiory były przechowywane w podziemiach Zamku. Większość eksponatów została ocalona i wróciła na dawne miejsce. W 1945 roku funkcję kustosza pełnił Antoni Badek. W końcu 1949 roku Muzeum zostało przejęte przez państwo i otrzymało status Muzeum Regionalnego. Od 1975 roku zostało Muzeum Okręgowym podlegającym władzom województwa piotrkowskiego. W 1997 władze samorządowe przekazały w użytkowanie Muzeum cały budynek Zamku i ponownie określił jego status jako Muzeum Regionalne.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.:
Rocznik P.T.K, 1908, Oddział Piotrkowski, s. 148
Rocznik P.T.K, 1909, Oddział Piotrkowski, s. 152
Rocznik P.T.K, 1910, Oddział Piotrkowski, s. 197
Rocznik P.T.K, 1911, Oddział Piotrkowski, s. 203
Rocznik P.T.K, 1912, Oddział Piotrkowski, s. 119
Rocznik P.T.K, 1913, Oddział Piotrkowski, s. 107
Rocznik P.T.K, 1906-1916, Oddział Piotrkowski, Sprawozdanie kustosza, s. 82.
Rawita-Witanowski Michał, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, „Echa Piotrkowskie” 1908, R. 3, nr 22, s. 3.
Janowski Aleksander, Działalność Krajoznawcza na Prowincjach, „Ziemia” 1911, nr 11, s.
„Ziemia” 1912, nr 2, s. 31; „Ziemia” 1912, nr 4, s. 63; „Ziemia” 1924, nr 3, s. 48-50;
Rawita-Witanowski Michał, Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim : (z planem miasta), 1923, s. 69.
M. Drewko, Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, [w:] „Ziemia” 1930, nr 15-18, s. 332-334.
Gąsior Marcin, Powstanie i rozwój Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej, w: Biedny Zbigniew, Gąsior Marcin, Ratajski Mirosław, Niedźwiecki Remigiusz A., Podmunicki Mariusz, Skiba Zbigniew, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział im. Michała Rawity Witanowskiego w Piotrkowie Trybunalskim 1908-2008, Piotrków Trybunalski 2008, s. 25-37.
Na ilustracji: sala ekspozycyjna Muzeum Krajoznawcze Ziemi Piotrkowskiej, fot. przed 1945, w zbiorach Muzeum Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, dzięki uprzejmości Muzeum
[mw]
