„Żadne muzeum w Polsce nie daje dochodów i to [Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie] nie będzie dawało. Ale chcę, żeby praca moja znojna i ofiary nie poszły na marne. Muzeum będzie tego, kto je potrafi utrzymać, albo nie będzie go wcale, a wtedy moje zbiory wezmę do domu, na darmowy użytek ludzi nauki i badaczy” (Chętnik, 1937: 30)
Inicjatorem Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie był Adam Chętnik (1885-1967), który swoje zbiory gromadzić zaczął na początku XX wieku, od 1909 roku obiekty opisywane były prywatnym inwentarzu. Część kolekcji została przekazana do tworzących się w regionie muzeów krajoznawczych w Łomży (1910) oraz w Ostrołęce (1913). Obiekty te w większości uległy zniszczeniu wskutek działań wojennych. W 1917 roku rozpoczął działalność kurpiowski oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, którego kierownikiem został Adam Chętnik. W tym też roku rozpoczęto gromadzenie okazów na rzecz przyszłego muzeum. Jego otwarcie nastąpiło dopiero w 1926 roku (uroczystość nastąpiła w czerwcu 1927 roku). Dyrektorem placówki został Adam Chętnik, kustoszem natomiast Zofia Chętnik, która prowadziła muzeum pod nieobecność męża w latach 1928-1932.
Dzięki darom inicjatorów muzeum oraz subsydiom instytucji publicznych muzeum stale powiększało swoje zbiory, jednak nakłady przewyższały możliwości finansowe placówki. Problemy te pogłębił konflikt z zarządem PTK, szczególnie poważny w latach 1935-1937. W 1939 roku Muzeum Kurpiowskie zostało niemal całkowicie zniszczone wskutek bombardowania. W 1946 roku Adam Chętnik przystąpił do odbudowy placówek muzealniczych w regionie inicjując działalność muzeum w Łomży (1946). Odbudowa skansenu w Nowogrodzie nastąpiła dopiero w 1956 roku z związku z Wystawą Rolniczą, skąd przeniesiono rekonstrukcję chaty kurpiowskiej. Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie pozostaje oddziałem Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży.
Więcej na temat muzeum zob.:
Chętnik Adam, 1913. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Drużyna: dwutygodnik ilustrowany wychowawczy, społeczny, literacki i oświatowy, r. 2, nr 8, s. 122-123
Chętnik Adam, 1913. Co to jest Muzeum, Drużyna: dwutygodnik ilustrowany wychowawczy, społeczny, literacki i oświatowy, r. 2, nr 8, s. 124-125
Chętnik Adam, 1934. Muzeum w Nowogrodzie: wspomnienia, plany, wysiłki, refleksje na 25-lecie zapoczątkowania zbiorów nowogrodzkich 1909-1934, Nowogród
Chętnik Adam, 1936. Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie, Polska, nr 31, wyd. Światowy Związek Polaków z Zagranicy
Chętnik Adam, 1937. Prawda o muzeum w Nowogrodzie: (organizacja muzeum w cyfrach, zestawienia rachunkowe, wykaz i wartość majątku, stosunki prawne, warunki przekazania placówki P. T. Krajoznawczemu, nieco o Stacji Naukowej), Nowogród
Chętnik Adam, 1933. Muzea regionalne jako ośrodki kulturalno-naukowe i wychowawcze”, Kultura i Wychowanie, z. 1, s. 93-101
Chętnik Adam, 1964. Mój życiorys, „Polska Sztuka Ludowa”, r. 18, nr 3, s. 179
Chętnik Adam, 1992. Mój życiorys: fragmenty, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, s. 211-213
Chętnik Adam, 2007. Z historii pierwszego „Skansenu” Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie nad Narwią. W: Ziemia Łomżyńska 9. Łomża: TPZŁ, 2007, s. 103-108
Chętnik Adam, 2007. Co się stało z Instytutem Północno-Mazowieckim w Łomży?, Ziemia Łomżyńska.-[T]. 9, s. 149-157
Chętnik Jadwiga, 1986. Nowogrodzki skansen „Tam gdzie nasze korzenie…”, Ziemia Łomżyńska 2. Łomża: TPZŁ, s. 113-119
Chętnik Jadwiga, 1987. Odbudowa i rozbudowa Muzeum Kurpiowskiego Skansenu w Nowogrodzie (do 1977r.). W: Ziemia Łomżyńska 3. Łomża: TPZŁ, s. 99-111
Chętnik Jadwiga, 2007. Odbudowa i rozbudowa Muzeum Kurpiowskiego – Skansenu w Nowogrodzie, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 9, s. 165-184
Chętnik-Donatowicz Ewa, 2005. Zasługi Adama Chętnika w szerzeniu ideałów ‘swojszczyzny kurpiowskiej’, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, s.165-172
Chętnik-Donatowicz Ewa, 2007. Zasługi Adama Chętnika w szerzeniu ideałów ‘swojszczyzny kurpiowskiej’, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 9, s.72-77
Czyż Leszek, 1997. W 30-tą rocznicę śmierci Adama Chętnika – refleksje i wspomnienia, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, s. 5-10
Dobroński Adam, 1987. Pamiątki po Adamie Chętniku. W: Ziemia Łomżyńska 3. Łomża: TPZŁ, s. 112-113
Drozd-Piasecka Mirosława red., 1988. Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej: materiały z Sesji Kurpiowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łomża – Marianowo – Nowogród, 21-23 września 1984, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze we Wrocławiu, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Kielak Bernard, 1993. Działalność muzealnicza Adama Chętnika, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 7, s. 26-33
Kielak Bernard, 1996. Tradycje muzealnictwa regionalnego na Mazowszu, W: Kultura ludowa Mazowsza i Podlasia: studia i materiały. T. 1, s. 183-190
Konopko Remigiusz, 2008. 100 [Sto] lat Oddziału im. Adam Chętnika w Łomży, Łomża PTTK Oddz.
Kozłowski Andrzej Józef, 1996. W hołdzie Adamowi Chętnikowi, Zeszyty Naukowe /Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika.[Z.] 10, s. 5-12
Kurpiewski Ryszard, 1998. 80. rocznica zorganizowania Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Nowogrodzie, W: Mieszkowska Krystyna, Mieszkowski Marian, Spotkanie chętnikowskie: materiały sesji popularno-naukowej z dnia 21 czerwca 1997 roku w Nowogrodzie, Związek Harcerstwa Polskiego […], s. 75-79
Kuczyńska Urszula, 1997. Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie: przewodnik, Kuczyńska Urszula, 1999. Skansen kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie – nestor polskich muzeów na wolnym powietrzu, Studia Łomżyńskie, t. X, s. 111-119
Kuczyńska Urszula, 2007. 80 lat Skansenu kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie, Studia Łomżyńskie, t. XVIII, s. 285-298
Mieszkowski Marian, 1987. 60 lat Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie. Jubileusz, „Ziemia Łomżyńska 3. Łomża: TPZŁ, s. 89-98
Nawara Krystyna, 2007. Wspomnienie o doc. dr. Adamie Chętniku, Ziemia Łomżyńska: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łomży, t. 9, s. 70-71
Pajka Stanisław, 1990. O życiu i twórczości Adama Chętnika – kilka przypomnień i refleksji, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, s.201-208
Sawicki Ludwik, 1930. Zbiory P.T.K. w Nowogrodzie Łomżyńskim, Ziemia, nr 15-18, s. 325-328
Ilustracja pochodzi z: Chętnik Adam, 1936. Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie, Polska, nr 31, wyd. Światowy Związek Polaków z Zagranicy, s. 6
[ato]
