Kraków, 1898, Muzeum historyczne m. Krakowa

Na trzecim z kolei posiedzeniu Towarzystwa Upiększenia Miasta Krakowa i Okolicy, 24 maja 1889 r., postanowiono: “Założyć muzeum pod nazwą Muzeum Miejskie obejmujące pamiątki historyczne, dzieła sztuki i wszelkie w ogóle przedmioty do muzeum odpowiednie, a odnoszące się do miasta Krakowa i jego mieszkańców”. Jednak ze względu na zadłużenie miasta rada miejska nie podjęła decyzji o powstaniu muzeum historycznego m. Krakowa. Natomiast już w 1890 r. powołała do życia jako odrębną instytucję Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa (AAD), z siedzibą przy ul. Siennej 16. Głównym archiwariuszem został dr Stanisław Krzyżanowski (1865—1917),  asystentem Adam Chmiel (1865—1934). Wraz z porządkowaniem ksiąg, aktów i dokumentów dawnych władz miejskich i instytucji krakowskich, podjęto równocześnie gromadzenie rycin i fotografii związanych z historią miasta.

Towarzystwo odwołało się z pomysłem do społeczeństwa i 19 maja 1891 wydało odezwę, opublikowaną w trzech dziennikach krakowskich i dwóch lwowskich. Chociaż apel nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, w 1894 r. powstał przy Archiwum odrębny dział muzealny. Zasoby szybko się powiększały, głównie drogą darowizn i depozytów. Rozpoczęto również akcję ratowania rozproszonych zabytków cechów krakowskich. Zbiory były opracowywane i wprowadzane do założonego przez A. Chmiela Inwentarza muzeum i Inwentarza depozytów muzealnych, a wszystkie okazy oznakowano karteczkami z bieżącą numeracją. Z inicjatywy Stanisława Krzyżanowskiego i Władysława Łuszczkiewicza oraz  wsparciu krakowskich naukowców, konserwatorów, architektów, artystów 6 stycznia 1897 r. powołano Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, z siedzibą w AAD, które poparło ideę stworzenia miejskiego muzeum historycznego a jego członkowie pomnażali darami zbiory przyszłej instytucji. Na drugim posiedzeniu Zarządu  Towarzystwa, 26 stycz­nia 1897 r.,  doszło do powołania wydziałowej Komisji Muzealnej, jako jednej z pierwszych pięciu działających w ramach Towarzystwa.

31 maja 1899 roku Rada Miejska uchwałą podjęła decyzję o utworzeniu Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Pieczę nad zbiorami dalej miał sprawować dyrektor AAD dr S. Krzyżanowski.  W dalszym ciągu gromadzono zbiory, głównie pamiątki po cechach krakowskich, szczególną troską otoczono dawne tradycje i zwyczaje, w tym zwierzynieckiego konika, czyli lajkonika. Na długie lata Muzeum Historyczne m. Krakowa pozostało oddziałem AAD. Zbiory były gromadzone w nieudostępnionym dla zwiedzających magazynie, w sali  na parterze budynku przy ul. Siennej 16. W 1905 r. ze względu na problemy lokalowe część detali architektonicznych wchodzących w skład zbiorów przeniesiono do lapidarium przy Muzeum im. Czapskich, które jednocześnie przeszły pod opiekę Muzeum Narodowego w Krakowie. W 1909 roku postanowiono chociaż częściowo udostępnić zbiory i na ten cel wyremontowano salę narożną, na parterze Archiwum.

Po zakończeniu I wojny światowej Muzeum w dalszym ciągu było oddziałem AAD. Brak pracowników i fachowej opieki powodował, że nie doszło do udostępnienia ekspozycji a pomieszczenie muzealne przypominało bardziej magazyn niż salę ekspozycyjną.  W 1936 r. z inicjatywy dr Jerzego Dobrzyckiego w komnatach II piętra Zamku Wawelskiego, zorganizowano wystawę dawnych widoków Krakowa, natomiast rok później pozyskano na cele muzealne „Dom pod Krzyżem”, przy pl. Św. Ducha 5 (obecnie ul. Szpitalna 21), wówczas zaczęto organizować konkurs na najpiękniejsze szopki krakowskie.

Wybuch II wojny zahamował pomyślny rozwój placówki, ofiarność i opieka pracowników Archiwum udaremniła rozproszenie zbiorów. 18 grudnia 1945 r. w czasie zwyczajnego posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej doszło do usamodzielnienia placówki i “założenia Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, w tym dniu przyjęto również jego Statut. Dyrektorem placówki został historyk sztuki dr Jerzy Dobrzycki. Na przełomie 1946/1947 r. Muzeum otrzymało część wyremontowanej „Kamienicy Krauzowskiej”, przy ul. św Jana, będącej własnością Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. 24 czerwca 1952 r. w Kamienicy nastąpiło uroczyste otwarcie stałej wystawy muzealnej. Stopniowo muzeum wzbogacało się o kolejne oddziały, m.in. budynek Starej Bożnicy (1959), Wieżę Ratuszową (1961/1967), W 1965 r. udało się pozyskać gmach Pałacu „Pod Krzysztofory” przy Rynku Głównym 35, gdzie postanowiono przenieść poszerzoną stałą ekspozycję “Dziejów i kultury Krakowa”. 21 lipca 1979 r. nastąpiło otwarcie stałej ekspozycji, tam też znalazła się siedziba dyrekcji Muzeum oraz pracownie naukowe i magazyn zbiorów, mieszczące się dotychczas w siedzibie przy pl. Św. Ducha, nabyto również: Kamienicę Hipolitów (1986) oraz „Zwierzyniecki Salon Artystyczny” przy ul Królowej Jadwigi 41 (1993). Prowadzona w okresie komunistycznym ożywiona działalność wystawiennicza i edukacyjna została podtrzymana także po 1989 roku, a szczególnie na początku XXI wieku, kiedy muzeum przy współpracy z miastem podjęło się realizacji szeregu projektów i inwestycji, w tym ekspozycji zabytków archeologicznych w podziemiach krakowskiego Rynku. Obecnie muzeum posiada kilkanaście oddziałów i miejsc pamięci znajdujących się w obrębie miasta, m. in. Stara Synagoga, Fabryka Schindlera, Apteka pod Orłem, Kamienica Hipolitów, Podziemia Rynku, a także Miejsce Pamięci na terenie byłego obozu KL Płaszów. W planie jest otwarcie kolejnego oddziału – Thesaurus Cracoviensis.

Zgodnie z misją muzeum jest ono „po to, by poznawać, chronić, przybliżać współczesnym i przekazać naszym następcom niepowtarzalne dziedzictwo przeszłości Krakowa. Nasza [muzeum] praca to służba na polu kształtowania człowieka świadomego swej tożsamości”. Jednym z celów jest utożsamienie się mieszkańców Krakowa z muzeum. Z dniem 1 marca 2019 r., wraz z nowym statutem, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa posługuje się nową, skróconą nazwą – Muzeum Krakowa.

Małgorzata Wawrzak

Więcej:

• K. Kaczmarczyk, Zbiory Polskie VII. Muzeum Historyczne m. Krakowa, “Ziemia” 1912, nr 14, s. 217-218.
• J. Dobrzycki, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Jego dzieje i zbiory, Kraków 1954.
• S. Lorentz, Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1973.
• A. Szczygieł, Założenie Muzeum Historycznego m. Krakowa w 1899 roku,  “Krzysztofory” Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr 13, Kraków 1986, s. 7-12.
• G. Lichończak-Nurek, Początki Muzeum Historycznego miasta Krakowa, Rocznik Krakowski, t. LXXI, 2005, s. 126-148.
• Portal muzeum: www.muzeumkrakowa.pl