W 1903 roku z inicjatywą otwarcia placówki wyszedł pastor Arthur Schmidt, a realizacji podjął się Eduard Schnack (1853–1941), mistrz kominiarski i zarazem hobbysta-przyrodnik. Przy tworzeniu tej placówki sporą rolę odegrał też miejscowy nauczyciel, później docent antropogeografii w Wiedniu, Erwin Hanslik (1880–1940). Muzeum oficjalnie otwarto 25 lipca 1906 roku, a jego pierwszym kustoszem został Schnack. Mieściło się w lokalu urzędu hipotecznego na Rynku, a od 1912 roku w lokalu na II piętrze budynku dawnego sądu przy ulicy Rynek 9. W 1912 roku odnotowano również 600 zwiedzających, była to głównie młodzież.
Od 1 stycznia 1911 do 1 marca 1912 pozyskano liczne zabytki z zakresu kultury mieszczańskiej, przedmioty związane z drukiem na tkaninach, malowanaladę cechową bielskich krawców, z 1684 r. , ladę postrzygaczy sukna z 1748 roku, katalog bielskich sukienników z r. 1836, godło cechu piekarzy, dawne meble i zegary, miniatury i wyroby z wosku, starodruki,
W muzeum znajdowały się również depozyty: dwa zegary antyczne, srebrne nakrycie stołowe, pamiątki bielskiego Towarzystwa Śpiewaczego, a drogą kupna pozyskano dzwon z 1612 r. z rozebranego kościoła drewnianego z Kamienicy koło Bielska z 1574 r., polichromię absydy z tegoż kościoła, rzeźby kościelne, młynek drewniany do mielenia farby z XVII w.
Dzięki staraniom kustosza, mistrza kominiarskiego Edwarda Schnacka, w okresie międzywojennym ekspozycję znacznie rozbudowano. Od 1931 roku zajmowała osiem sal na drugim piętrze budowli i jedno niewielkie pomieszczenie na piętrze trzecim, pewna część eksponatów zdobiła też korytarz i klatkę schodową. Było to wówczas jedno z większych muzeów typu regionalnego w Polsce, trzecie na Śląsku, po placówkach działających w Katowicach i Cieszynie.
Muzeum funkcjonowało bez przerwy aż do 1941 roku.
Na temat zbiorów zob.:
- S. Oczko, Muzeum w Bielsku-Białej, w: Muzea na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku. Bytom 1963, s. 57–60;
- H. Schmeja: Erwin Franz Hanslik, w: Ostschlesische Porträts t. 2. Red. K. Neumann. Berlin 1996, s. 159–160;
- P. Kenig: Materiały do początków muzealnictwa w Bielsku–Białej (1897–1941), „Bielsko-Bialskie Studia Muzealne”. 1997, t. 3, s. 18–31;
- L. Szafraniec: Muzealnictwo na Górnym Śląsku, w: Cieszyńskie Studia Muzealne / Těšínský muzejní sborník t. 1. Cieszyn 2003, s. 82.
