Druga dyneburska początkowa szkoła miejska powstała w 1889 r. Statut „wyższej początkowej” uzyskała 1 I 1913 r. Rok później uczyło się w niej 168 osób orz 32 istniejącej przy niej klasie rzemieślniczej. Dotacja na utrzymanie wynosiła wówczas 10623,20 rubli.
Muzea znajdujące się szkołach początkowych w guberni witebskiej działały na mocy regulaminu z 1872 r. Ulokowane zostały w miastach powiatowych guberni. Zarządzać mieli nimi, według sprawozdania za 1909 r., nauczyciele – inspektorzy miejskich szkół (w wypadku muzeów mieszczących się przy placówkach państwowych) i starsi nauczyciele szkół cerkiewnych. Teoretycznie powstały w tym samym czasie, w 2 poł. 1909 r., i zostały wyposażone w identyczny sposób. Otrzymały mianowicie z dyrekcji Wileńskiego Okręgu Naukowego 141 poz. pomocy naukowych o wartości 269,61 rubli (co do szczegółów na temat zestawu tematycznego kolekcji zob. rubryka: „Zbiory”). Obok muzeów, w wybranych szkołach powiatowych mieściły się – odrębnie traktowane – centralne biblioteki nauczycielskie. W sprawozdaniu za 1914 r. stwierdzono, że: „takie wspólne położenie muzeów i centralnych bibliotek posiada wygodną stronę: zabierając książki do czytania, nauczyciele i nauczycielki uzyskują także możliwość obejrzeć muzeum”. Równocześnie narzekano, że od czasu powstania placówek ich zbiorów nie wzbogacano. W związku z tym, przestawały one być atrakcyjne dla osób, które się z nimi szczegółowo zapoznały. Postulowano dopełnienie kolekcji nowymi pomocami naukowymi. Jako, że działo się to w początkach 1915 r., a więc, gdy trwała już I wojna światowa, tego słusznego pomysłu nie zrealizowano.
Według sprawozdania za 1914 r. muzeum zajmowało jedno z pomieszczeń w szkole, na 1 piętrze budynku. Określono je jako: „suche, dobrze oświetlone i dostateczne pod względem rozmiarów dla posiadanej liczby pomocy”.
Losów muzeum padagogicznego w Dyneburgu po początku 1915 r. nie udało się ustalić.
Jak zaznaczono wyżej, wszystkie muzea otrzymały takie same kolekcje, składające się ze 141 poz. (w 363 przedmiotach) pomocy naukowych o wartości 269,61 rubli. Odstępstwa od reguły były minimalne. Właśnie muzeum przy II skole miejskiej w Dyneburgu należy do tych wyjątków. Całość kolekcji placówki wyceniono na 263,76 ruble. Podział tematyczny zbiorów był następujący: – prawo Boże (religia) – 1 poz., 35 przedmiotów (obrazki) na sumę 7,65 rubli; – nauka pisania (j. rosyjskiego) – 2 poz. (tablice), 4 przedmioty na sumę 2,55 rubli; – zoologia – 65 poz., 65 przedmiotów na sumę 52,01 ruble; – anatomia, medycyna i higiena – 4 poz., 14 przedmiotów na sumę 25,70 rubli; – geografia ogólna i matematyczna – 42 poz., 103 przedmioty na sumę 88,80 rubli; technologia – 13 poz., 13 przedmiotów na sumę 19,50 rubli; – tellurium i kolekcja miar – 5 poz., 10 przedmiotów na sumę 18,95 rubli; – stereoskop i 100 obrazków do niego, o wartości 46 rubli; – pomoce do arytmetyki – 4 poz., 15 przedmiotów na sumę 4,24 rubli; – broszury objaśniające – 2 sztuki (ceny nie podano).
W sprawozdaniu za 1909 r. umieszczono nieco szczegółów co do obiektów składających się na kolekcje. Tak więc na przykład plansze do botaniki przedstawiały między innymi zwierzęta tropikalne i polarne, plansze Barzowa przedstawiały europejską część Rosji z podziałem na poszczególne obszary z wyobrażeniami przyrody i głównych zajęć ludności, plansze do technologii prezentowały różne rodzaje wytwórczości, np. obróbkę szkła, zaś obrazki do stereoskopu zawierały wizerunki rosyjskich miast, zabytków, świątyń, pałaców i in.
Na temat zbiorów zob.:
- Днепров Э.Д., Российское образование в XIX – начале XX века, t. 2. Mocквa 2011, s. 315–401.
- Oтчeт o cocтoянии yчeбныx зaвeдeний и yчpeждeний Bилeнcкoгo yчeбнoгo oкpyгa зa 1909 гoд, Bильнa 1910.
- Oтчeт o cocтoянии yчeбныx зaвeдeний и yчpeждeний Bилeнcкoгo yчeбнoгo oкpyгa зa 1910 гoд, Bильнa 1911.
- Oтчeт o cocтoянии yчeбныx зaвeдeний и yчpeждeний Bилeнcкoгo yчeбнoгo oкpyгa зa 1914 гoд, Bильнa 1915.
- Памятная книжка Bилeнcкoгo yчeбнoгo oкpyгa нa 1915 гoд, Bильнa 1915, s. 119–120.
- Сергеенкова В.В., Ершова О.И., Гулюк М.А., Шараева Е.И., Виленский учебный округ: политика российского правительства в области образования (вторая половина XIX — начало ХХ в.), „Российские и славянские исследования”, t. 3, 2008, s. 57–75.
- Учeбныe oкpyгa, [w:] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, t. XXXV, C.-Пeтepбypг 1902, s. 102–103.
[dd]
