Towarzystwo Szkoły Ludowej założone w Krakowie w trakcie obchodów 100. rocznicy Konstytucji 3 maja w 1891 roku, swoim działaniem obejmowało Galicję, Bukowinę, Śląsk, Morawy i Bośnię. Towarzystwo „brało w opiekę i obronę język polski i narodowość polską tam wszędzie, gdzie tego zachodzi największa potrzeba, a więc przede wszystkim na kresach”. Jednym z zadań T.S.L. było, m. in. zakładanie szkół ludowych, seminariów nauczycielskich, kursów dokształcających, burs, ochronek, domów ludowych, bibliotek, czytelni, itp.
Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej w Nowym Sączu staraniem bibliotekarza Władysława Mazura, na podstawie uchwały Zarządu Koła z dnia 17 maja 1909 roku przy bibliotece miejskiej im. J. Szujskiego, mieszczącej się w ratuszu, utworzyło Muzeum Ziemi Sądeckiej.
Muzeum zostało powstało w trosce o zachowanie zabytków i pamiątek Sądecczyzny, które zdaniem pomysłodawców były wywożone do innych miast i muzeów lub bezmyślnie niszczone na miejscu.
W Muzeum dzięki licznym darowiznom, znalazł się m. in. cenny zbiór aktów cechowych, ukazujący życie sądeckiego mieszczaństwa od XVII wieku, m. in.: Akta cechu kowalskiego z lat 1656 – 1809; Księga wpisania chłopców do cechu kowalskiego, złotniczego, malarskiego, stolarskiego, kotlarskiego, mieczniczego, konwisarskiego, sychtorskiego, piekarskiego i hamerniczego (1653); Statut cechowy, potwierdzony przez króla Zygmunta (1603); Akta cechu kuśnierskiego, oprawne w gładkie pergaminy; Register brania pieniędzy w cechu, oprawny w pergamin kolorowany; Akta z 1630 roku, oprawne w pergamin z nutami; Akta kuśnierskie, oprawne w rękopis pergaminowy.
Oprócz tego muzeum posiadało: plany starych zamków w Czorsztynie, Melsztynie, Muszynie, Tropsztynie i Rytrze, stare rękopisy, dokumenty i mapy okolicznych miasteczek, stosy aktów rządowych i gubernialnych z czasów zajęcia Galicji przez Austrię, obfity zbiór monet, dwanaście fotografii, przedstawiających zdjęcia etnograficzne ze wsi Podegrodzia, stary obraz, znaleziony w Siedlcach, rzeźbę przedstawiającą scenę kuszenia „Ewy w raju”, oryginalne malowidło olejne na desce – przedstawiające widok z domu włościan na Dunajec, Stary Sącz i śnieżne góry i wiele innych pamiątek historycznych i etnograficznych.
W celu lepszej organizacji „Muzeum Ziemi Sądeckiej“ utworzono specjalna komisję rozpoznawczą, złożoną z nauczycieli miejscowego gimnazjum i specjalistów różnych dziedzin nauki.
Wydarzenia I wojny światowej, prawdopodobnie, spowodowały zniszczenie i rozproszenie zbiorów.
Nowy Sącz, ratusz, pocztówka, 1924, źródło: POLONA
Źródła:
- Jednodniówka. Z okazji XXV-lecia Koła Tow. Szkoły Ludowej im. Stanisława Wyspiańskiego w Nowym Sączu, Nowy Sącz 1937, Nakł. Koła Tow. Szkoły Ludowej im. St. Wyspiańskiego.
- Muzeum Ziemi Sądeckiej, „Na Ziemi Naszej” 1911, nr 16, s. 5-6.
- B. Janusz, Muzea lokalne w Galicji, „Ziemia” 1912, nr 6, s. 90-91.
[mw]
