W 1898 r. w następstwie dwóch wielkich wystaw higienicznych zorganizowanych w Warszawie w 1887 r. i 1896 r., powstało Warszawskie Towarzystwo Higieniczne. Obie ekspozycje zostały zorganizowane przez grupę lekarzy i działaczy związanych z czasopismem „Zdrowie”, pod przewodnictwem redaktora pisma, dra Józefa Polaka. Warszawskie Towarzystwo Higieniczne szybko zdobyło uznanie i poparcie środowisk inteligenckich w całym kraju, m.in. poprzez prowadzone akcje oświatowe i edukacyjne oraz działalność muzealnicza.
Muzeum Higieniczne w Częstochowie powstało z inicjatywy lekarza, specjalisty w zakresie higieny wsi, Kazimierza Chełchowskiego, który był kierownikiem Wydziału Higieny Ludu Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Jednym z głównych celów placówki było, aby każdy pątnik w czasie swego pobytu na Jasnej Górze zwiedził muzeum i po powrocie do domu krzewił zasady higieny w swojej rodzinnej wiosce. Pierwszą wystawę urządzono w 1905 r., w trzech pokojach wynajętego lokalu przy ul. Wieluńskiej 28. Jak pisano w relacji: „Pierwszy zapełniają modele, plany i fotografie chat i zagród wiejskich, przyrządy ratunkowe, pożarowe. Na uwagę zasługują tu: model chaty higienicznej p. Ks. Makowskiego i tegoż plan higienicznej zabudowanej nowo powstałej wsi. Drugi pokój zajmują modele i plany łaźni i kąpieli ludowych, dom małomiasteczkowy, zaniedbany pod względem higienicznym, wreszcie wewnętrzne urządzenie szpitalne. W trzecim pokoju mamy model szkoły wiejskiej w Klimontowie, liczne tablice higieniczno-dydaktyczne, wydawnictw higieniczne ludowe. Wkrótce Muzeum otrzyma pięknie obrobiony model szpitalika, model kąpieli ludowych im. Prusa w Nałęczowie i model chaty z okolic Nałęczowa”.
Rozrastające się dzięki licznym darowiznom zbiory wymagały nowego i usytuowanego bliżej klasztoru lokalu. Z tego względu w związku z przygotowaniami do wielkiej Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 r. podjęto starania o wystawienie na jej terenie również budynku Muzeum Higieny. Wybrano projekt budynku piętrowego, w stylu secesyjnym sporządzony przez E. Paprockiego, który przewidywał na parterze dużą salę odczytową i pomieszczenia towarzyszące, na piętrze analogiczną salę gdzie miała być urządzona wystawa. Wybudowanie gmachu podjęło Towarzystwo Wasterman, zlecając wykonawstwo firmie Sobieraj w Częstochowie. Do nowo powstałego gmachu przeniesiono wszystkie eksponaty z lokalu przy ul. Wieluńskiej. Podczas trwania Wystawy Muzeum Higieniczne zwiedziło 120 tys. osób.
Wygląd pawilonów w czasie trwania Wystawy uwiecznili Bracia Rzepkowicz wydając serię kartek pocztowych. Na fotografowanie ekspozycji wystawowych miała pozwolenie Firma Fotograficzna „Świteź”, relacje z wystaw publikowały lokalne gazety. W listopadowym numerze „Zorzy Ojczystej” z 1909 r. znajdujemy krótki opis: „W tym gmachu przedstawione są sposoby jak w narodzie zachować zdrowie ciała i uchronić od chorób nadmiernej śmiertelności. Na dole jest sala wykładowa, […]. W sali tej wiszą na ścianach ogromne tablice, przedstawiające zgubny wpływ alkoholu na zdrowie. Tu też są przedstawione przykłady dobrego i złego sposobu odżywiania się u nas i narodów obcych. W sali górnej, mieszczą się zbiory najrozmaitszych modeli chat włościańskich, szkół ludowych, ochronek wiejskich.[…] Obok modeli chat stoją przedmioty i wiszą tablice, wskazujące stan zdrowotności na ziemi polskiej, środki zaradcze, szpitale, sale i środki operacyjne, sposoby leczenia itd. […].” W 1910 r. w salach muzealnych odbyła się kolejna Wystawa Przeciwgruźlicza, którą w ciągu dwóch miesięcy zwiedziło 20 000 osób.
Wybuch I wojny światowej przerwał działalność Muzeum, jednak już w 1916 r. w budynku urządzono „Wystawę pamiątek polskich” i „Wystawę szkolną” i „Wystawę pracy kobiet”. W 1924 r. w budynku swoje zbiory złożył również częstochowski oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w ten sposób po roku powstało Miejskie Muzeum Krajoznawcze i Higieniczne. Budynek Muzeum Higienicznego pozostał do dnia dzisiejszego. W latach 1996-2000 przeprowadzono generalny remont, zachowując pierwotną formę budynku. Obecnie mieszczą się tu sale wystawowe Muzeum Częstochowskiego.
Źródła:
- Ig. Mat., Muzeum hygieny ludowej w Częstochowie, Tygodnik Ilustrowany 29 (16) lipca 1905, nr 30, s. 557.
- Częstochowa, c.d., „Zorza Ojczysta: pismo miesięczne z obrazkami : wychodzi w pierwszą niedzielę każdego miesiąca” R.4, nr 11 (listopad 1909), s. 166.
- A. Jaśkiewicz, Muzeum w Częstochowie w latach 1905-1960, Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie 1993, T. 6, s. 8-14.
- D. Złotkowski, Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909 roku w świetle prasy polskiej, Częstochowa 2009.
[mw]
