W listopadzie 1906 roku Polskie Towarzystwo Krajoznawcze postanowiło utworzyć oddział w Dąbrowie – ważnym ośrodku przemysłowym Zagłębia Dąbrowskiego. Po uzyskaniu zgody władz carskich, w 1907 roku powstał tu jeden z pierwszych oddziałów PTK, jego prezesem został dr Adam Piwowar – geolog, polarnik, wybitny krajoznawca.
28 maja 1908 roku, w Oddziale, utworzono m. in. sekcję ochrony zabytków przeszłości i geologiczną. Z inicjatywy Adama Piwowara i Piotra Przesmyckiego – geologa, przyrodnika, krzewiciela krajoznawstwa, przez rok gromadzone zbiory wysłano na Wystawę Rolniczo-Przemysłową w Częstochowie, gdzie odznaczone zostały srebrnym medalem.
W 1910 roku siedzibę Zarządu Oddziału przeniesiono do Sosnowca, natomiast gromadzone już wcześniej zbiory pozostały w Dąbrowie. Kustoszem i konserwatorem został Piotr Przesmycki, zastępcą geolog inż. Zygmunt Strokowski. Zbiory zostały uporządkowane a okazy możliwie dokładnie określone i skatalogowane, tak aby mogły zobrazować wszystkie systemy geologiczne Zagłębia i kraju. „Oddziałowa sekcja muzealna PTK postawiła sobie za zadanie ocalenie i przechowanie możliwie największej ilości okazów petrograficznych i paleontologicznych jakie się mogą trafić w robotach podziemnych, a tym samym danie możności wykorzystania tych okazów naukowo”.
11 kwietnia 1910 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum Geologicznego PTK im.. Zygmunta Glogera, w lokalu ofiarowanym przez Radę Zjazdu Górniczego a mieszczącym się w budynku zw. “Resursą Obywatelską”, który stanowił główny ośrodek życia społeczno-kulturalnego Dąbrowy.
Muzeum gromadziło skały, minerały i skamieniałości zarówno z kraju (głównie z Zagłębia Dąbrowskiego), jak i z zagranicy. Pierwsze eksponaty do muzeum (minerały i skały) dostarczali do muzeum Przesmycki i Piwowar, którzy zbierali je pod kierunkiem prof. inż. S. Kontkiewicza podczas wypraw naukowo-turystycznych.
W zbiorach było ponad 500 przykładów rud: żelaznych, cynkowych (galmany i blendy), ołowianych, odcisków roślin, skamielin, okazów skał, wapieni, dolomitu, piaskowca, łupku, glinek ogniotrwałych, kryształu, gipsu i szpatu węgielnego. Były to głównie okazy z Zagłębia Dąbrowskiego, ale też np. skamieliny z Sierszy. Najobficiej przedstawiony był dział rud oraz skamielin z formacji jurajskiej i odcisków roślin z formacji węglowej.
Oprócz okazów geologicznych Muzeum posiadało ciekawą kolekcję map: mapę olkuskich kopalń ołowiu i srebra z 1761 r. gen. Deutscha; geologiczną Polsko-Śląskiego Zagłębia węglowego; Dąbrowskiego Zagłębia węglowego; przekrój Zagłębia Dąbrowskiego po linii Wojkowice – Kościelne – Modrzejów; arkusz przekrojów tegoż Zagłębia, w kilku kierunkach; mapę geograficzną Krakowsko-Wieluńskiego pasma górskiego i geologiczną tegoż pasma; odlew gipsowy z datą 1385, wykutą na ścianie dawnego chodnika w wapieniu, odkrytą w kopalni w Bolesławiu.
Muzeum posiadało również zbiór numizmatów, starych książek, polskich czasopism z daru S. J. Czarnowskiego, mapy geologiczne Zagłębia, pasma Krakowsko-Wieluńskiego, kopalń Olkuskich i in. W 1913 do kolekcji muzealnej włączono ofiarowanych: 348 fotografii, 7 obrazów, 4 okazy rud, 7 obiektów mineralogicznych, 20 archeologicznych, 51 paleontologicznych, 5 pamiątek historycznych, 10 zabytków sztuki, 182 numizmaty, 695 przezroczy.Przy muzeum działała biblioteka. Był tu też niewielki zbiór etnograficzny, który z uwagi na charakter Muzeum, nie przetrwał. Muzeum prowadziło wymianę z innymi placówkami oraz, co ciekawe, tworzyło również małe poręczne kolekcje dla użytku szkolnego i muzealnego. Po I wojnie światowej zbiory zostały przekazane Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej im. Staszica w Dąbrowie Górniczej.
Źródła:
- “Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego” 1910, s. 227-228
- A.Patkowski, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906-1931) na terenie województwa kieleckiego, Kraków 1931, s. 3.
- S. R. Brzostkiewicz , Z dziejów ruchu krajoznawczego w Dąbrowie Górniczej, [w:] „Ziemia” 1961, nr 1, s. 154-161.
- S. Lorentz, Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, Warszawa 1982, wyd. III, s. 82-84.
- „Muzeum Miejskie Sztygarka 1912-2002”, Dąbrowa Górnicza 2002, s. 6-7.
- S. Hordejuk, Piotr Przesmycki (1869-1942. Pamięci zapomnianego geologa rodem z Huszczy, “Huszcza”. Czasopismo mieszkańców wsi Huszcza, nr 1, 4. X. 2015, s. 6-7
[mw]
