Małgorzata WAWRZAK | Seweryn Udziela (1857-1937) i Muzeum Etnograficzne w Krakowie

26.06.2019 | 

Seweryn Udziela, etnograf, pochodził ze Starego Sącza, szybko przejawiał zainteresowania naukami przyrodniczymi, okoliczną przyrodą i życiem tutejszych mieszkańców. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego podjął pracę zarobkową, jako nauczyciel okolicznych szkół. Prowadził czytelnię ludową, w trosce o edukację młodzieży i dorosłych wydał kilka książeczek „dla ludu”. Owocem jego wczesnych zainteresowań było opracowanie „Materiały etnograficzne z miasta Robczyc i okolicy” oraz zbiór pieśni związanych z obrzędami i świętami ludowymi, dochodzący do 1000 pozycji. Dzięki kontaktom i szerokiej korespondencji z Izydorem Kopernickim, lekarzem i   antropologiem, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, członkiem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie, zapoznał się z metodami badawczymi w dziedzinie archeologii i ludoznawstwa. Udziela zbierał materiały etnograficzne i zachęcał do tego innych nauczycieli. Na podstawie pracy „Lud polski w powiecie ropczyckim w Galicji”, w roku 1890 Udziela został przyjęty na członka Komisji Antropologicznej AU. Badacz podjął również współpracę z Janem Karłowiczem, naczelnym redaktorem „Wisły” etnografem, muzykologiem i językoznawcą.

W lipcu 1891 roku wystąpił Udziela na zjeździe przyrodników i lekarzy w Krakowie z propozycją utworzenia Towarzystwa Ludoznawczego, jednak starania się nie powiodły. Pomysłodawca współpracował z założonym dwa lata później Towarzystwem Ludoznawczym we Lwowie, krakowskim środowiskiem naukowym, a także Oskarem Kolbergiem. Stale uzupełniał też swoje zbiory etnograficzne: modele narzędzi rolniczych, budownictwa wiejskiego, kapliczek, środki transportu, próbki materiałów używanych w ubiorach regionalnych, części odzieży, koronki.

W 1904 w porozumieniu z dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie Feliksem Koperą, utworzył tam dział etnograficzny. Przy okazji pierwszej wystawy w Sukiennicach napisał:  „Niechajże chociaż wnukowie i prawnukowie nasi wiedzą, jak się ongi żyło w Polsce […] nawet w małych chatach wiejskich mieliśmy wiele dobrych i pięknych rzeczy, które przez wieki wytworzył i wykołysał duch narodu. […] Muzeum etnograficzne będzie szkołą dla młodych i dla starych i takie muzeum jest nam potrzebne, niezbędnie potrzebne, konieczne”. Wobec powiększających się zbiorów i trudności lokalowych w 1910 roku wraz z Julianem Talko-Hryncewiczem, profesorem antropologii UJ  powołał Udziela Towarzystwo Muzeum Etnograficznego, do którego przyłączyło się grono ludzi o podobnych zainteresowaniach. Założeniem Towarzystwa było oprócz gromadzenia zbiorów etnograficznych, udostępnianie ich badaczom i publiczności oraz utrzymanie biblioteki. Główną dewizą było hasło: Przeszłość Przyszłości.

19 lutego 1911 roku zostało otwarte Muzeum Etnograficzne w nowej siedzibie przy ul. Studenckiej 9, jednak ze względu na wysoki koszt utrzymania i coraz mniej miejsca poczyniono starania o umieszczenie zbiorów muzealnych na Wawelu, w byłym seminarium duchownym św. Michała. 27 lutego 1914 roku Wydział Krajowy uchwalił przekazanie budynku na wzgórzu wawelskim  na okres 20 lat, pod warunkiem jego odrestaurowania.

Udziela starał się rozbudzić działalność kolekcjonerską prowadząc akcję propagandową w codziennej prasie. Dzięki darom i depozytom zbiory szybko się rozrastały, co wymagało systematycznej inwentaryzacji i katalogowania zbiorów. Muzeum prowadziło ożywioną działalność oświatową, urządzono archiwum i bibliotekę etnograficzną. Udziela wygłaszał wykłady i odczyty, organizował szereg wystaw w kraju i poza granicami, założył wydawnictwo.

Założyciel myślał o dalszej rozbudowie Muzeum, krótko przed śmiercią ofiarował 2 legaty na potrzebę rozwoju instytucji i utworzenie skansenu w Lesie Wolskim. Zmarł 26 września 1937 roku.

Małgorzata Wawrzak

Bibliografia:
L. Sawicki, Nowe Muzeum Etnograficzne, „Ziemia”, 1911 nr 10, s. 155–156.
J. Petrażycka Tomicka, Muzeum Etnograficzne na Wawelu, Lwów 1919.
A. Jacher-Tyszkowa, Seweryn Udziela – założyciel Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Życie i dzieło, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, Kraków 1991, s. 7–37.
D. Łączyńska, Zarys życiorysu Seweryna Udzieli (1857-1937), „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, Kraków 1991, s. 39–50.