W lutym 1911 roku w galerii Zachęty w Warszawie otwarto Wystawę Polskiego Zdobnictwa Ludowego zorganizowaną przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Pomysł powstał po przygotowaniu działu zbiorów etnograficznych obrazujących ziemie Królestwa na planowaną jesienią 1909 roku Wielką Wystawę Etnograficzną we Lwowie. Wystawa lwowska nie doszła do skutku, zatem postanowiono zebrany materiał wykorzystać i pokazać w Warszawie.
Powołana wcześniej Komisja Etnograficzna PTK z Kazimierzem Kulwieciem na czele, zgodnie z wcześniej opracowanym regulaminem, wystosowała odezwę, pt. „Wystawa Polskiego Zdobnictwa Ludowego”, opublikowaną w 45 numerze Tygodnika Krajoznawczego Ilustrowanego „Ziemia” 1910. PTK do wzięcia udziału w wystawie wzywało wszystkich którym kultura ludowa nie jest obca i obojętna. W odezwie określono podział eksponatów na:1. z budownictwa; 2. ze snycerstwa; 3. z malarstwa; 4. wzory rysunku ornamentacyjnego; 5. ubiory kompletne
Głównym zadaniem Wystawy Polskiego Zdobnictwa Ludowego było zobrazowanie tylko jednej dziedziny życia ludowego – twórczości artystycznej, czyli zebranie okazów ukazujących upodobania, zmysł plastyczny, estetyczny, biegłość w sztukach plastycznych oraz charakter i odmiany twórczości ludowej z terenu Królestwa. Na to składały się takie działy jak: budownictwo, snycerstwo, malarstwo, wzory rysunku ornamentacyjnego, odzież.
Do udziału w wystawie poproszono: Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Towarzystwo Kultury Polskiej, Koło Ziemianek, Towarzystwo Miłośników Geografii, Szkołę Sztuk Pięknych oraz liczne koło specjalistów i miłośników, uprawiających studia nad życiem ludności wiejskiej. Odzew w społeczeństwie był znaczny. Eksponaty uzyskano od włościan, z oddziałów prowincjonalnych PTK, od Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie oraz Muzeum w Lublinie.
Oprócz członków Towarzystwa, oddziałów prowincjonalnych i komitetu wystawowego, w przygotowaniu wystawy pracowali też malarze: Edward Trojanowski (profesor Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych), Maria Gerson-Dąbrowska, (pisarka, malarka – córka Wojciecha Gersona), Józef Smoliński (malarz i jednocześnie badacz sztuki ludowej i kolekcjoner).
Wystawę czynną od 18 lutego do 18 marca 1911 obejrzało 25 tys. osób. Stała się ona wydarzeniem artystycznym i kulturalnym Królestwa Polskiego, zaowocowała dyskusjami teoretycznymi i artykułami prasowymi, np. Czasopismo angielskie „Studio” zwróciło się do Towarzystwa o przygotowanie tekstu , który został publikowany w numerze poświęconym Państwu rosyjskiemu (publikowano tylko w takim układzie według podziału: Wielkorosja, Małorosja, Polska, Litwa).
Aleksander Janowski w, opublikowanej w „Ziemi”, obszernej relacji z Wystawy przestrzegał przed produkcją masową i maszynową wyrobów wiejskich. Chwalił pokazaną na wystawie różnorodność wyrobów: „Oto jak na sejm ludny zeszły się typy ludowe: kierezyje bronowickie, a obok górnicy ze Śląska. Tu stoi prara z ubogich ziem Suwalskich a tam mieszkańcy złocistych niw kujawskich. Ciepłą, żółtą barwą grają bursztyny na szyi kurpianki, a tam ziemianki rawskie wystawiły stroje ze swoich okolic.; nie brak strojów piotrkowskich, a najbogaciej, po gospodarsku stanęli książacy łowiccy, obok których nie zabrakło też ubogiej podlasianki. Zdumiona będziesz Warszawianko, tą różnorodnością materiałów, barw, kroju i mody, ty warszawianko, co każdą bez wyjątku spódnicę kwiecistą lub naszytą w plisy, stale nazywasz „ubrana po krakowsku”.
Wystawa Polskiego Zdobnictwa Ludowego była swego rodzaju manifestacją, świadectwem, że mimo długich lat niewoli naród polski i jego kultura przetrwały czas największej próby. Wynikała z troski członków PTK o zachowanie w pamięci przyszłych pokoleń tego bogactwa i różnorodności twórczości ludowej, wynikających z dawnych tradycji.
[mw]
A. Janowski, Wystawa Zdobnictwa Ludowego w Warszawie, „Ziemia” 1911, nr 8, s.116-119
A. Janowski, Wystawa Zdobnictwa Ludowego w Warszawie, „Ziemia” 1911, nr 8, s.116-119
Więcej na temat wystawy zob.m.in.:
„Ziemia” 1910, nr 26, s. 414
„Ziemia” 1910, nr 45, s. 718
A. Janowski, Wystawa Zdobnictwa Ludowego w Warszawie, „Ziemia” 1911, nr 8 (25 lutego), s.116-119
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego” 1911, s. 65-70
M. Wawrzeniecki, Po Wystawie zdobnictwa Ludowego, „Ziemia” 1911, nr 15, s. 231-232
W. Skowron, Miejsce nauki w procesie budowania zorganizowanego ruchu krajoznawczego w Kongresówce, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 1906-1916, „Ziemia” 2002, nr 3, s. 28-29
M. Czyżewski, Działalność naukowa i popularyzacja wiedzy w programie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, „Ziemia” 2006, nr 2, s. 211.
