“[…] abyśmy wszyscy wspólnie pracując na tej placówce krajoznawczej tak w sobie samych jak i innych pogłębiali przywiązanie do kraju, chęć do nauki, i ochraniali przed zagładą szczerze polską wytwórczość ludu, na której wzorować się winien przemysł polski tak, jak czerpią z niej natchnienie twórcy polskiej sztuki” [Chmielińska, Łowiczanin: 1913, rok III, nr 7, 14. lutego, s. 4]
Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK) Oddział w Łowiczu zostało otwarte w 1910 roku, inicjatorką i długoletnia kuratorką była Aniela Chmielińska (1868-1936). Początkowo zbiory prezentowane były w jednej sali PTK, w 1913 zostały przeniesione do większej siedziby. Dzięki ożywionej działalności propagatorskiej, a szczególnie ukierunkowanie na etnografię regionu łowickiego, placówka odgrywać zaczęła istotną rolę w mieście. W 1914 roku większość zbiorów została zniszczona przez wojska pruskie. Zachowane eksponaty zdeponowano w Muzeum Miejskim im. Władysława Tarczyńskiego. Borykające się z trudnościami Polskie Towarzystwo Krajoznawcze reaktywowało działalność muzeum w 1926 roku (w zakresie odbudowy zbiorów). Muzeum zostało ponownie otwarte dla zwiedzających w 1931 roku, od 1936 roku kuratorką zbiorów była Helena Dietrich. W 1937 roku muzeum zostało zamknięte ze względu na zły stan techniczny budynku. W okresie II wojny światowej zbiory były przenoszone i zabezpieczane w łowickich świątyniach i lokalach prywatnych, co pozwoliło na zachowanie części kolekcji. W 1945 roku obiekty przeszły pod zarząd Muzeum Narodowego w Warszawie (MNW). W 1952 roku kolekcja została przeniesiona do odremontowanego budynku byłego Kolegium oo. Misjonarzy, przyjmując nazwę Muzeum w Łowiczu Oddział MNW. W 1995 roku zbiory zostały wyłączone spod zarządu MNW i przeszły pod zarząd władz powiatowych, a w 1996 roku instytucji nadano statut, zatwierdzając przyjęte zmiany.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.:
[b.a.] Wystawa Pedagogiczno-Rękodzielnicza w Łowiczu, Hasło, 1908 nr 120, 26 maja, s. 2
[b.a.] Wystawa w Łowiczu, Świat pismo tygodniowe ilustrowane 1908, rok 3, nr 24
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1908, r. 2, s. 144
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1910, r. 4, s. 193-196
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1911, r. 5, s. 192-203
[b.a.] Z Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Ziemia: 1911, nr 14, s. 223
[b.a.] Kronika miejscowa, Łowiczanin: 1911, rok 1, nr 5, 30. czerwca, s. 4
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1912, r. 6, s. 114-117
[b.a.] Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łowiczu 1911 roku. Sekcja Muzealna, Łowiczanin: 1912, rok II, nr 3, 19. stycznia, s.3-4
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1913, r. 7, s. 91-96
[b.a.] Kronika miejscowa, Łowiczanin: 1913, rok III, nr 14, 4. kwietnia, s.5
[b.a.] Działalność krajoznawcza na Prowincyj w r. 1912, Ziemia, 1913, nr 13, s. 207-208
[b.a.] Sprawozdania z działalności Sekcji Muzealnej Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wieśniak: pismo poświęcone sprawom okolicy Łowicza i sąsiednich powiatów 1914, r. 2, nr 14, 2 IV, s. 5-6
[b.a.] Sprawozdania z działalności Sekcji Muzealnej Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wieśniak: pismo poświęcone sprawom okolicy Łowicza i sąsiednich powiatów 1914, r. 2, nr 15, 9 IV, s. 3-4
[b.a.] Oddział Łowicki, Rocznik P.T.K: 1916, r. 8-10, s. 79-80
[b.a.] Oddział Łowicki, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Sprawozdanie za rok 1917, s. 25
[b.a.] Przyczyńmy się wszyscy do powstania Muzeum Etnograficznego Ziemi Łowickiej, Łowiczanin 1927,nr 28, s.2-3
[b.a.] Uczczenie p. Doktorowej Anieli Chmielińskiej, Łowiczanin 1932, nr 30, s. 1
[b.a.] Wspomnienie o Anieli Chmielińskiej, Ziemia, 1936, nr 7-8, s.202-204
Antoniewicz Włodzimierz, Zniszczone zbiory muzealne w Łowiczu, Dziennik Poznański 1915, r. 57, 2 XII, nr 276, Dodatek do Dziennika Poznańskiego [s.n.]
Antoniewicz Włodzimierz, Nowy honorowy członek P.T.K. – pani Aniela Chmielińska, Ziemia, 1932, nr 6, s. 169-171
Bartosiewicz Magdalena, 2009, Specyfika kolekcji wycinanek ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, Roczniki Łowickie, T. 6, s.97-106
Bluhm-Kwiatkowski A[leksander],1932, Zbiory etnograficzne Oddziału PTK w Łowiczu, Ziemia, T.17, nr 2, s.55-60
Chmielińska Aniela, 1908, Co nam dała wystawa w Łowiczu, Łowicz Druk K. Rybackiego
Chmielińska Aniela, 1910, Muzeum Ziemi Łowickiej, [w:] Kalendarz ziemi łowickiej na rok 1910, Łowicz, s.72-74
Chmielińska Aniela, 1911, Kilka słów o Polskim T-stwie Krajoznawczym, Łowiczanin, rok 1, nr 1, 2. czerwca, s. 5-6
Chmielińska Aniela, 1913, Sprawozdanie działalności Sekcji Muzealnej Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łowiczu w 1912 r., Łowiczanin, rok III, nr 6, 7. lutego, s.3-4
Chmielińska Aniela, 1913, Księżacy, Ziemia, nr 15, s. 273-276
Chmielińska Aniela, 1913, Sprawozdanie działalności Sekcji Muzealnej Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łowiczu w 1912 r., Łowiczanin, rok III, nr 7, 14. lutego, s.4
Chmielińska Aniela, 1913, W jakim celu tworzymy Muzeum w Łowiczu?, Łowiczanin, rok III, nr 5, 31. stycznia, s.1-2
Chmielińska Aniela, 1913, W jakim celu tworzymy Muzeum w Łowiczu?, Łowiczanin: rok III, nr 6, 7. lutego, s. 2-3
Chmielińska Aniela, 1913, W jakim celu tworzymy Muzeum w Łowiczu?, Łowiczanin: rok III, nr 7, 14. lutego, s.1-2
Chmielińska Aniela, 1913, W jakim celu tworzymy Muzeum w Łowiczu?, Łowiczanin: rok III, nr 8, 28. lutego, s.3-4
Chmielińska Aniela, 1913, W jakim celu tworzymy Muzeum w Łowiczu?, Łowiczanin: rok III, nr 9, 7. marca, s.2-3
Chmielińska Aniela, 1914, Ś.P. Teresa Pstruszeńska, Wieśniak: pismo poświęcone sprawom okolicy Łowicza i sąsiednich powiatów, r. 2, nr 12, 19 III, s. 4
Chmielińska Aniela, 1925, Księżacy (Łowiczanie), Kraków: nakł. Księgarni Geograficznej “Orbis”, (Kraków: drukiem Tłoczni Geograficznej “Orbis”)
Chmielińska Aniela, 1925, Idea zasadnicza wystaw etnograficznych, Ziemia, r. 10, nr 9, s.158-161
Chmielińska Aniela, 1925, Dział Etnograficzny na wystawie w Liskowie, Gazeta Gospodarska, r. 19, nr 45, s. 982-985
Chmielińska Aniela, 1925, Echa wystawy w Liskowie, Goniec Kaliski, r. 4, nr 161, s. 1-2
Chmielińska Aniela, 1927, Tworzymy w Łowiczu Muzeum Etnograficzne Ziemi Łowickiej, Łowiczanin, r. 18, nr 15, s. 4-5
Chmielińska Aniela, 1928, Zagadnienia muzeów, Młody Rolnik, r. 3, nr 25/26, s. 203-204
Chmielińska Aniela, 1930, Księżacy i ich strój, Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Macierzy Szkolnej, (Warszawa: Drukarnia Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej)
Chmielińska Aniela, ca 1930, Uwag kilka z powodu izby łowickiej na Wystawie zdobnictwa ludowego, Łowicz : s.n., (Łowicz : A. Rybacki
Chmielińska Aniela, 1931, Sięgnijmy myślą wstecz, Łowiczanin, r. 22, nr 46, s. 1-2
Chmielińska Aniela, 1931, Do tych, którzy pracą swą przyczynili się do urządzenia Muzeum Etnograficznego, Łowiczanin, rok XXII, nr 48, 27. listopada, s. 3-4
Chmielińska Aniela, 1932, Przegląd Muzealny, Ziemia, nr 4-5, s. 149-150
Chmielińska Aniela, 1935, Sprawozdanie z poszukiwań etnograficznych do Muzeum Etnograficznego PTK w Łowiczu, Życie Gromadzkie, r. 4, nr 42, s. 7-8
Chmielińska Aniela, 1935, Z życia Księżaków, nakładem autora
Chmielińska Maria, 1963, Życie i działalność Anieli Chmielińskiej: twórczyni Muzeum Etnograficznego Ziemi Łowickiej, Warszawa: Muzeum Narodowe
Drewko Michał, 1930, Zbiory Muzealne P.T.K. w Łowiczu, Ziemia, nr 15-18, s. 322-324
Georgiewski Dymitr, 1939, Przegląd Muzealny, Ziemia, nr 5-6, s. 165-169
Janowski Aleksander, 1911, Działalność Krajoznawcza na Prowincjach, Ziemia, nr 11, s. 163-166
Kośmider Anna, 2009, Charakterystyka zbiorów muzealnych w Łowiczu, Roczniki Łowickie, T. 6, s. 85-96
Kryściak Zdzisław, 2016, Aniela Chmielińska: wybór artykułów: przyczynek do biografii, Łowicz: Skierniewice: Wydawnictwo “Sigma”
Lutosławski Wincenty, 1930, Nowa placówka kultury polskiej Tygodnik Illustrowany nr 10, s. 189
Maciesza Aleksander, 1928, Wrażenia z pokazu etnograficznego w Łowiczu, Łowiczanin r. XIX, nr 26, s. 4
Maciesza Aleksander, 1937, Wspomnienia o Anieli Chmielińskiej, Życie Mazowsza, nr 7/8
Moszyński Kazimierz, 1913, Zbiory łowickie, Ziemia, r. 4, nr 15, s. 273-276
Rutkowska Karolina Wanda, Karol Jan Rybacki – ojciec łowickiej prasy i regionalista, Zeszyt Wiejski nr 21, s. 113-123
Szymański Stanisław, 1990, Muzea Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego: 1906-1950, Warszawa: Wydaw. PTTK „Kraj”, Nadarzyn : ZP
Świątkowscy Henryk i Anna, 1968, Muzeum w Łowiczu: przewodnik, Warszawa, Muzeum Narodowe w Warszawie
Świątkowski Henryk, 1955, Muzeum w Łowiczu, Lud, T.42, cz.2, s.861-865
Świątkowski Henryk, 1961, Zbiory etnograficzne w Łowiczu, Łódzkie Studia Etnograficzne, T.3, s.183-192
Świątkowski Henryk, 1961, Muzeum w Łowiczu, Literatura Ludowa, R.5, nr 1-2, s.69-70
Świątkowski Henryk, 1979, Dwudziestopięciolecie działalności Muzeum w Łowiczu, Łódzkie Studia Etnograficzne, T.20, s.157-160
Treter Mieczysław, 1917, Muzea współczesne: studjum muzeologiczne: początki, rodzaje, istota i organizacja muzeów, publiczne zbiory muzealne w Polsce i przyszły ich rozwój, s. 44, 83
Uczestnik R.K., 1914, Zwiedzanie zbiorów Towarzystwa Krajoznawczego i Muzeum Starożytności p. W. Tarczyńskiego, Wieśniak: pismo poświęcone sprawom okolicy Łowicza i sąsiednich powiatów, r. 2, nr 11, 12 III, s.4
Wegner Jan, 1961, Niestrudzona działaczka Ziemi Łowickiej. O Anieli Chmielińskiej w 25 rocznicę śmierci. Wspomnienie, Literatura Ludowa, R.5, nr 1-2, s.20-24
Wołek Marcin, 1913, Przeniesienie Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Łowiczanin, rok III, nr 8, 21. lutego, s.2-3
Na ilustracji wycinanka łowicka, repr. z książki Chmielińska Aniela, 1925, Księżacy (Łowiczanie), Kraków: nakł. Księgarni Geograficznej “Orbis”, (Kraków: drukiem Tłoczni Geograficznej “Orbis”), s. n.
[ato]
