Koncepcja Wincentego Pola (1807-1872), poety i geografa, po raz pierwszy, jeszcze w dość enigmatycznej formie pojawiła się w 1839 roku. Autor, pisząc na temat braku relacji między twórczością polskich malarzy a narodem, będącego skutkiem kopiowania twórczości akademickiej Monachium, Berlina, Rzymu czy Paryża, zwrócił uwagę na konieczność odniesienia się do różnorodnej i sobie właściwej przyrody polskiej. Początkowo Pol postulował dogłębne studia malarskie w plenerze, zarówno krajobrazów jak i ludzi, które ukażą ukształtowanie krajobrazu dawnej Polski, zróżnicowanie etnograficzne jej mieszkańców, a także ich kulturę materialną. Program zarysowany przez Pola w 1839 roku miał zatem charakter raczej historyczno-artystyczny i etnograficzno-przyrodniczy. W 1847 roku opublikowany został natomiast nieco wcześniejszy (prawdopodobnie z lat 1841-1844) memoriał Wincentego Pola, w którym autor skupił się stricte na zbiorze naturaliów krajowych, które powinny zostać zgromadzone na terenie Galicji. W ocenie Pola instytucja taka stanowiła warunek poznania i wzrostu wiedzy społeczeństwa, bez względu na warunki ekonomiczne i społeczne, w jakich znajduje się kraj. Co istotne autor wyraźnie podkreślał, że twórcą takiego muzeum nie powinien być rząd (austriacki), który dopełnił swoje obowiązki w tej dziedzinie gromadząc zbiory w wiedeńskim Hofburgu. na marginesie warto zaznaczyć, że kolekcja ta stała się podstawą dla otwartego w 1889 roku Muzeum Historii Naturalnej (Naturhistorisches Museum). Pol obowiązek ten widział raczej na barkach zarządu prowincji, tym bardziej, że Galicja jako jedyny z regionów nie posiadała tego typu muzeum na swoich ziemiach, bowiem muzea takie zostały założone w 1808 roku w Budapeszcie (Magyar Nemzeti Múzeum) oraz w 1818 roku w Pradze (Vlastenecké muzeum v Čechách). Mając świadomość trudności takiego przedsięwzięcia Pol postulował oparcie się na kolekcjach już istniejących, w tym Gabinetu naturalnego przy Uniwersytecie Lwowskim oraz Zakładu naukowego imienia Ossolińskich zastrzegając jednak, że konieczne jest powstanie niezależnej instytucji. Cele planowanego muzeum zawierały się w 6 punktach obejmujących gromadzenie naturaliów krajowych, naukowe opracowanie przyrody prowincji galicyjskiej, podnoszenie wiedzy na temat zasobów naturalnych i ich wykorzystania, podnoszenie poziomu szkolnictwa w dziedzinie nauk przyrodniczych, wykorzystania wiedzy przyrodniczej w rzemiośle i przemyśle, wpływanie na poziom kultury (moralności) społecznej. Ograniczenie terytorialne do prowincji galicyjskiej miało na celu ograniczenie nakładów finansowych, z drugiej lepsze powiązanie z miejscowym przemysłem i ludnością. W III części rozprawy Wincenty Pol zaproponował organizację muzeum, które składać powinno się z gabinetów: mineralogicznego i geognostycznego, botanicznego, zoologicznego, obserwatorium meteorologicznego, laboratorium chemicznego, sali ekspozycyjnej rolniczej, biblioteki, gabinetów naukowych oraz ogrodu botanicznego. Muzeum urządzone powinno być w budynku z przestrzenią zieloną (kilka morgów ziemi). Wśród pracowników powinni się znaleźć: dyrektor, adiunkt mineralogii i geognozji, botanik, dwóch adiunktów zoologii, meteorolog, chemik, kustosz biblioteki i sali wystaw, ogrodnik, pracownicy techniczni.
Więcej na temat koncepcji Wincentego Pola, zob.:
Pol Wincenty, 1839a. O malarstwie i żywiołach jego w kraju naszym, Tygodnik Literacki: poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce, t.2, nr 22, 26 VIII, s. 170-173
Pol Wincenty, 1839b. O malarstwie i żywiołach jego w kraju naszym, Tygodnik Literacki: poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce, t.2, nr 23, 2 IX, s. 178-179
Pol Wincenty, 1839c. O malarstwie i żywiołach jego w kraju naszym, Tygodnik Literacki: poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce, t.2, nr 24, 9 IX, s. 186-187
Pol Wincenty, 1847a. Muzeum Natury we Lwowie, Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich, t. 1, nr 4, s. 333-371
Pol Wincenty, 1847b. Muzeum Natury we Lwowie, Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich, t. 1, nr 5, s. 445-499
Na ilustracji obraz Wojciecha Gersona (1831-1901), Dolina Białej Wody w Tatrach, Krajobraz tatrzański z 1889 roku, z kolekcji Ignacego Baranowskiego (1879-1917), ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=15187&show_nav=true&full_screen=true#full_screen
[ato]
