Obok pokaźnego księgozbioru w 1802 roku ks. Leopold Jan Szersznik udostępnił dla publiczności zbiory, które sam określał jako Naturalienkabinet (lub Naturaliensammlung) i Kunstkabinet, później Museum, uznawane dziś za pierwsze publiczne muzeum na ziemiach polskich.
Urodził się 3 marca 1747 roku w Cieszynie, tam w 1757 roku podjął naukę w prowadzonym przez jezuitów gimnazjum. W 1762 roku rozpoczął studia filozoficzne na jezuickiej akademii w Ołomuńcu. Dwa lata nowicjatu odbył Szersznik w konwencie jezuickim w Brnie, następne dwa spędził w kolegium jezuickim w czeskiej Březnicy. Wyniósł stąd dobrą znajomość greki i łaciny. W 1768 roku został skierowany na dalsze studia nad językiem greckim i historią do akademickiego kolegium jezuickiego św. Klemensa na Małej Stranie w Pradze. Wiele uwagi poświęcał badaniom historycznym. W 1774 roku uzyskał święcenia kapłańskie. W międzyczasie pracował w bibliotece kolegium jezuickiego przy klasztorze św. Klemensa, zwanej Clementinum.
W roku 1775 wrócił do Cieszyna. W 1776 roku Szersznik został mianowany profesorem retoryki i poezji w V i VI klasie gimnazjum a w końcu 1786 roku tymczasowym prefektem cieszyńskiego gimnazjum katolickiego, pełnił też obowiązki gimnazjalnego katechety.
Już w Pradze był posiadaczem sporego księgozbioru, zbieranie książek kontynuował również po powrocie do Cieszyna. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku przejął jego bibliotekę w Cieszynie, zawierającą m.in. dzieła teologiczne, prawnicze, medyczne oraz wiele dokumentów rękopiśmiennych.
Swoje zbiory biblioteczne rozszerzył o materiały z innych interesujących go dziedzin wiedzy. Pierwsze eksponaty mineralogiczne otrzymał ok. 1777 roku od Józefa Wussina, kierującego budową dróg państwowych na Śląsku Cieszyńskim, z którym się zaprzyjaźnił i który zwrócił jego uwagę na znaczenie nauk o ziemi. Jemu też zawdzięczał zaznajomienie z podstawami mineralogii i geologii oraz mały zbiór dzieł fachowych w swojej bibliotece. W 1794 roku lekarz i pisarz Josef H. A. Gallaš z morawskiej Hranicy, przekazał Szersznikowi duży zespół skamielin morskich wykopanych we własnym ogrodzie. W 1790 roku „eks-jezuita” oddał do użytku cieszyńskich mieszczan ogród z licznymi regionalnymi starożytnościami, ocalonymi ze starego cmentarza płytami nagrobnymi z inskrypcjami, ruinami szubienicy oraz piramidą wystawioną w miejscu odkrycia kilkudziesięciu pochówków.
W 1800 roku nabył budynek dawnego gimnazjum jezuickiego, do którego, po dokonaniu niezbędnych prac remontowych i adaptacyjnych już w ł801 roku zaczął wprowadzać swoje zbiory. W 1802 roku udostępnił je „aby młodzieży szkoły łacińskiej udzielano lekcji dla ułatwienia i uzmysłowienia nauk”. Znamienna była jedna z sentencji umieszczonych przez Szersznika na medalu dla uczniów gimnazjum: Nisi utile est quod facimus, stulta est gloria (Jeżeli to, co czynimy, nie jest pożyteczne, próżną jest sława).
Obok biblioteki, na piętrze, znajdował się Naturalienkabinet, mieszczący kolekcję minerałów i przyrodniczą: wypchane ptaki, płazy i ryby, muszle, raki, chrząszcze, motyle, kora licznych gatunków drzew, liczący 100 gatunków zbiór nasion. Zbiór roślin został uporządkowany według klasyfikacji Linneusza. Na parterze znajdował się Kunstkabinet, czyli „przedmioty kunsztu”: modele maszyn, geometryczne, astronomiczne i fizykalne przyrządy, numizmaty, militaria oraz „różne starożytności i osobliwości”. W zbiorach umieścił zespół modeli maszyn swojego utalentowanego ucznia Józefa Bożka z Bierów, późniejszego konstruktora i wynalazcy oraz innego wynalazcy ze Śląska Cieszyńskiego Franciszka Bezecnego z Noszowic. Jak pisał: “Kilka dowodów zręczności tych dwóch mechaników w postaci modeli maszyn zostało postawionych w tutejszym Gabinecie Sztuki”. Wspomina także ks. Jana Brzuskę, proboszcza w Istebnej, fizyka-amatora oraz jego model organów z papierowymi piszczałkami „o przyjemnym tonie”. Rarytasem był Orbis sensualium pictus Jana Komensky’ego (Komeniusza), „w drewnianych figurach wyobrażony”.
Zbiory biblioteczne i muzealne wzajemnie się uzupełniały tworząc wzorcowy gabinet naukowy i badawczy. Jako zamiłowany przyrodnik i geolog w swym dorobku pozostawił Szersznik kilkanaście prac opisujących bogactwa naturalne swojego regionu.
Zmarł w 1814 roku. Obok budynku, który nazywał „lecznicą duszy”, w testamencie pozostawił fundację, z której opłacać miano kustosza i remont budynku, a także w miarę możliwości powiększać zbiory drogą dalszych zakupów.
Zarówno księgozbiór jak i zbiory muzealne ks. Szersznika, łącznie z regałami na książki, zachowały się w większej części do chwili obecnej. Zbiory muzealne przechowywane są w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, a książki wraz z historycznymi regałami – eksponowane w specjalnym pomieszczeniu Książnicy Cieszyńskiej, stanowiącej bibliotekę zbiorów historycznych Śląska Cieszyńskiego.
Więcej:
- K. Szelong, Biblioteczne zbiory Leopolda Jana Szersznika, [w:] 190 lat założenia muzeum i biblioteki Leopolda Jana Szersznika 1802-1992, Cieszyn 1999, s.37-52.
- J. Spyra R., Życie i działalność ks. Leopolda Jana Szersznika (1747-1814), [w:] j. w., s. 13-36.
- M. Makowski, Zbiory muzealne Leopolda Jana Szersznika, [w:] j. w. s. 53-60
- M. Makowski, Dorobek Leopolda Szrsznika w dziedzinie nauk przyrodniczych, [w:] Ks. Leopold Szersznik znany i nieznany: materiały z konferencji naukowej, Cieszyn 6-7 listopada 1997, Cieszyn 1998, s. 178-189.
[mw]
