„Poznanie naszego kraju należy do naszych obowiązków narodowych. Dlatego powinniśmy skrzętnie gromadzić wszelkie pomniki naszej przeszłości i wszystko, co może być świadkiem o bieżącej chwili, o losach naszych w tym kraju, w którym od niepamiętnych czasów mieszka nasz naród” napisał w Odezwie do ziomków, umieszczonej na łamach „Przeglądu Politycznego” w 1894 roku, Andrzej Cinciała – polski ewangelicki działacz narodowy i ludoznawca (dokumentujący m.in. powiedzenia ludu śląskiego). Jego zamiarem było złożenie tych zbiorów w Czytelni Ludowej w Cieszynie, gdzie z czasem mogłyby powstać archiwum i muzeum śląskie. Po śmierci Cinciały jego zbiory uległy rozproszeniu.
Niedługo potem w „Gwiazdce Cieszyńskiej”, pojawiła się kolejna odezwa podpisana przez władze działającego od 1873 roku towarzystwa oświatowo-wydawniczego „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku”, podpisana przez ks. Ignacego Świeżego (1839–1902) – prezesa stowarzyszenia i dokumentalistę regionalnego folkloru, nawołująca do gromadzenia wszelkich przedmiotów związanych z codziennym życiem mieszkańców: „Dlatego postanowiło «Dziedzictwo» zbierać takie przedmioty, które mogą nam przedstawić życie przodków i dać o nim wyobrażenie i utworzyć z tych przedmiotów muzeum.
Początkowo zbiory gromadzono w siedzibie towarzystwa (Stary Targ 4), następnie przeniesiono do budynku polskiej Szkoły Ludowej w Cieszynie, przy ul. Sydonii 6, założonej przez Macierz Szkolną w 1900 roku. W tym samym roku „Dziedzictwo”, zrezygnowało z opieki nad zbiorami.
W 1901 roku patronat nad kolekcją objęło Polskie Towarzystwo Ludoznawcze w księstwie cieszyńskim z siedzibą w Cieszynie, założone przez kilku polskich działaczy wyznania ewangelickiego i katolickiego, „aby powstającemu muzeum zapewnić podstawę bytu i rozwoju”. Początek stanowiła kolekcja „druków, obrazów, mebli, strojów i wszelkich zabytków i pomników, które nasi przodkowie wytworzyli i nam zostawili”. – księdza Józefa Londzina, znanego z działalności społecznej, naukowej i politycznej w Cieszynie. Towarzystwo powstało, jako oddział Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie założonego w 1895 roku. Celem organizacji cieszyńskiej było m. in. „badanie ludu polskiego i ludów sąsiednich oraz rozpowszechnianie o nim zebranych wiadomości, a zwłaszcza utrzymywanie muzeum śląskiego”.
Na przełomie sierpnia i września 1903 roku w gmachu Szkoły Ludowej Towarzystwo zorganizowało bogatą wystawę ludoznawczą, składającą się z trzech głównych działów: kościelno-religijnego, ludoznawczego i dziejowo piśmienniczego.
W 1911 roku zbiory przeniesiono do pomieszczeń klasztoru oo. Bonifratrów w Cieszynie, by w tym samym roku umieścić je w budynku seminarium nauczycielskiego na Bobrku koło Cieszyna. Ostatecznie w 1930 roku zbiory Towarzystwa włączono do zbiorów muzeum miejskiego w Cieszynie, otwartego w 1931 roku.
Więcej na temat muzeum:
- Statut Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Cieszynie, Cieszyn1901.
- G. Smólski, Wystawa Ludoznawcza w Cieszynie, „Naokoło Świata. Pismo Tygodniowe Ilustrowane poświęcone opisom ziem, ludów, podróży, zjawisk i wynalazków” 1903, Warszawa, nr 41–46.
- Em. Grim, Ks. Józef Londzin, Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, 1930, R. 2, s. 84
- J. Branny, 2003: Historia cieszyńskiego Towarzystwa Ludoznawczego, [w:] Sto lat ludoznawstwa nad Olzą, red. L. Richter, J. Szymik, Czeski Cieszyn 2003, s. 7-39.
- Grzegorz Studnicki, Prywatne i społeczne muzea na Śląsku Cieszyńskim w kontekście tożsamości regionalnej, [w:] Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej, Nr 5/2018, s. 157–176 (pdf)
[mw]
