Muzeum krajoznawcze w Równem – mieście powiatowym na Wołyniu – powstało w 1908 roku, wzorując się na pierwszym muzeum wiejskim na Ukrainie, założonym przez barona Fedora Sztejngela w Horodku/Gródku. Pomysłodawcą i inicjatorem założenia muzeum był Dyrektor Towarzystwa Rolniczego w Łucku Edmund Okęcki. Placówka powstała z dobrowolnych ofiar miejscowych obywateli i włościan.
Według relacji Konstantego Teleżyńskiego, umieszczonej w 1910 roku w „Ziemi”, muzeum posiadało bogate i różnorodne zbiory. Były tam: podarowane przez hr. Jana Dunin Karwickiego przykłady: 92 odmiany pszenicy i 23 gatunków owsa, uprawianych na Wołyniu.
Z wykopalisk archeologicznych muzeum posiadało: z epoki kamiennej – młotki, siekierę i piłkę kamienną, znalezione i podarowane przez włościanina Wasyla Sepczoka z Żytynia, pow. rówieński. Były tam też rogi mamuta, które mieściły się obok kości innych zwierząt przedpotopowych oraz kilka znalezionych urn – dar p. Edmunda Lipki.
W muzeum znajdowały się również: wzory marmurów wołyńskich, ciekawy kawałek granitu z Gniewania z wykutym rysunkiem stylizowanego kwiatu goździka, łuki chińskie i baty tatarskie, marmury włoskie, skamieniałe muszle, kryształy – dar hr. Colonny Piotra Czosnowskiego.
Do zbiorów należała też, licząca ok. 500 sztuk kolekcja monet, w tym: monety z herbem „Colonna”; z napisem Dzierbice; z napisem „folwark Równo” i monogramem, z herbem Kołłątaj, srebrna moneta żydowska z wyobrażeniem rozgałęzionego drzewa, monety z czasów Władysława Jagiełły, Jana Olbrachta, Zygmunta I, Zygmunta Augusta, Sobieskiego, Jana Kazimierza. Do najstarszych należała moneta królowej Ryxy, matki Kazimierza I, z XI wieku – dar p. Samuela Koprowskiego.
Warta uwagi była kolekcja medali, w tym: medal brązowy posrebrzony bity za Aleksandra I na pamiątkę przywrócenia Królestwa Polskiego na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r.; medal na cześć Mikołaja Kopernika w czterechsetną rocznicę urodzin w 1573 r. z napisem „wstrzymał słońce, wzruszył ziemię – polskie wydało go plemię” – dar hr. Janiny Walewskiej.
W okresie I wojny światowej instytucja została zniszczona, a jej zbiory uległy rozproszeniu. W lutym 1940 r. w Równem powstało drugie muzeum historyczno-krajoznawcze, jego eksponaty w czasie II wojny światowej wywieziono do Niemiec. Cztery lata później Muzeum odnowiło swoją działalność a w 1975 r. otrzymało do dyspozycji budynek dawnego gimnazjum, pochodzący z 1839 r., wybudowany w stylu prowincjonalnego klasycyzmu. Muzealna ekspozycja została otwarta w grudniu 1978 roku, mieści obecnie zbiory historyczne i przyrodnicze z terenu Rówieńszczyzny.
Źródła:
- K. Teleżyński, Muzeum na Wołyniu, „Ziemia” 1910, nr 34 str. 535.
- Muzeum w Równem zaprasza, Monitor Wołyński
[mw]
