Decyzja o powołaniu muzeum przy mohylewskim Gubernialnym Komitecie Statystycznym zapadła 15 XI 1867 r. Początkowo był to wyłącznie postulat, jednak już w latach 70. XIX w. (przed 1879 r.) na poczet przyszłej instytucji napływały różnego rodzaju obiekty, w tym kości mamuta, średniowieczne monety, metalowe ozdoby odzieży itp. W 1879 r. dzięki inicjatywie ówczesnego gubernatora mohylewskiego Aleksandra Stanisławowicza Dębowieckiego rozpoczęła się akcja szerokiego pozyskiwania zbiorów. Przyniosła ona pozytywne rezultaty. Wówczas napłynęły do niej najcenniejsze obiekty, w tym tron Katarzyny II, sanie użyte przez Napoleona podczas ucieczki w stronę Berezyny, liczne, cenne depozyty monet itd. Muzeum gubernialne przy Gubernialnym Komitecie Statystycznym, określane także jako muzeum mohylewskie (Гyбepнcкий музей пpи Гyбepнcкoм Cтaтиcтичecкoм Koмитeтe / Мoгилeвcкий Музей ) mieściło się ono w budynku gubernatora mohylewskiego i najprawdopodobniej zostało otwarte dla publiczności w 1898 r.
Spiritus movens placówki był przez szereg lat Matwiej Wasyliewicz Fursow, absolwent wydziału filozoficznego Uniwersytetu w Petersburgu, pedagog, dziennikarz i badacz (archeologi i historyk), obecny w Mohylewie od 1876 r., zaś w latach 1883–1897 pełniący funkcję redaktora tzw. nieoficjalnej części „Mogilevskich gubernskich vedomosti”. Przede wszystkim jednak, Fursow był kustoszem muzeum i autorem katalogu muzeum. Trudności finansowe, które nastąpiły na początku XX w. utrudniały dalszy rozwój placówki, co wiązało się z jej słabnącą popularnością i coraz mniejszymi darowiznami. W sprawozdaniach z 1910 i 1913 r. podkreślano, że nie było nawet środków na opał i utrzymanie obsługi. Mimo to, do muzeum w dalszym ciągu przychodziły wycieczki szkolne.
Muzeum obejmowało kilka działów: historyczny, zawierający m.in. przedmioty związane z ważnymi postaciami historycznymi, dokumenty, rękopisy, księgi, rysunki, artefakty archeologiczne oraz kolekcję numizmatyczną; geologiczny i etnograficzny reprezentujący faunę i florę regionu, białoruskie stroje ludowe, modele przedmiotów gospodarczych oraz dział książek rękopisów, planów i fotografii.
W 1918 r. muzeum połączone zostało z cerkiewno-archeologicznym, tworząc początkowo nowe Muzeum gubernialne, przekształcone następnie w Muzeum historyczne. Jego zbiory zostały niemal całkowicie zniszczone w lipcu 1941 r. Na skutek działań wojennych.
Wybrana bibliografia:
- Фурсов М., Описание Могилевского музея, Могилев 1891
- Фурсов, М., Описание Могилевского музея, Могилев 1898 [wyd. 2 – rozszerzone]
- Tapacoвa M., Из иcтopии coбиpaтeльтвa мoнeт нa Могилевщинe, „Бaнкaўcкi вecнiк” 2010 (caкaвiк), s. 53–56
[dd]
