Pokucie po I rozbiorze znalazło się pod panowaniem austriackim. Krainę rozsławił m.in. Oskar Kolberg (1814-1890) – polski etnograf, folklorysta i kompozytor, który w 1880 roku był współorganizatorem wielkiej wystawy etnograficznej w Kołomyi. Udział w niej wziął sam cesarz Franciszek Józef.
Dwa lata później urządzono wystawę czasopism a w 1888 wystawę dzieł sztuki polskiej, oraz starożytności „z dziejami Polski związanych”, urządzona staraniem Edmunda hr. Starzeńskie’go w 1888 roku.W 1890 roku Pokucie i Huculszczyznę zwiedziła i opisała angielska pisarka Ménie Muriel Dowie, dzięki czemu wzrosła popularność tej części dawnej Rzeczypospolitej.
W czerwcu 1913 roku otwarto dla publiczności Muzeum Pokuckie Towarzystwa Szkoły Ludowej. Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej obejmując w 1910 roku, część zbiorów po zmarłym Edmundzie hr. Starzeńskim, właścicielu prywatnego Muzeum Pokuckiego w latach 1892-1901, podjęło myśl założenia Krajoznawczego Muzeum Pokuckiego w Kołomyi. Prężnie działające Koło TSL, otrzymało w darze od wdowy hr. Bronisławy Starzeńskiej, dom w którym umieszczono, oprócz prywatnego polskiego seminarium nauczycielskiego: czytelnię publiczną, bibliotekę, biuro porady prawnej, Muzeum Pokuckie, kółko samokształcenia nauczycielek, Towarzystwo teatrów i chórów włościańskich, szkołę gospodarstwa domowego dla kobiet oraz biuro Zarządu Koła T. S. L. i Związku Okręgowego.
Głównym celem i zadaniem Muzeum było „gromadzenie wszystkiego co Pokucie posiada pod względem archeologicznym, historycznym, przyrodniczym i etnologicznym, w ten sposób spełniać ono będzie zadania Muzeum krajoznawczego prowincjonalnego w całym tego słowa znaczeniu, gdyż będzie dawało najwierniejszy obraz tej odległej części Galicji”. Przewidywano w placówce trzy podstawowe działy: 1. przyrodniczy, 2. historyczny i 3. etnologiczny.
Główną część zbiorów, ofiarowanych przez hr. Starzeńską, stanowiły okazy z etnografii huculskiej, wykopaliska, zbiór muszli krajowych, oraz cenne albumy, książki i obrazy. Opiekę nad nimi powierzono H. Gąsiorowskiemu, który zaprowadził inwentarz główny oraz kartkowy poszczególnych działów i poddziałów. W tym czasie wydano też obszerną odezwę do ludności Pokucia, informującą o założeniu muzeum krajoznawczego z zaproszeniem do nadsyłania darów. Kierownictwo Muzeum powierzono Antoniemu Sidorowiczowi.
Po skatalogowaniu okazów, uporządkowaniu i ułożeniu ich w szafach i gablotach, ofiarowanych przez hr. Starzeńską, muzeum, obejmowało 755 okazów i kilkaset monet. Większość stanowiły okazy przyrodnicze i etnograficzne, były tam wypchane okazy żurawi, nurów z Pokucia, okaz zwyrodniałości świerka, orła pokuckiego i innych zwierząt.
W czasie I wojny zbiory zostały zniszczone i rozgrabione.
Polski Dom Ludowy Towarzystwa Szkoły Ludowej im. E. i B. hr Starzeńskich w Kołomyi, fot. 1929, NAC online 1-N-3923
Więcej:
Kronika Krajoznawcza, „Ziemia” 1910, nr 24, s. 384.
Marian Stępowski, Towarzystwo Szkoły Ludowej, jak powstało, co zrobiło, do czego dąży (1891-1911). W 20-tą rocznicę powstania Towarzystwa, Kraków 1911, s. 27.
B. Janusz, Muzea lokalne w Galicji, „Ziemia” 1912, nr 5, s. 77.
B. Janusz, Zniszczenie “Muzeum Pokuckiego” w Kołomyi, „Gazeta Lwowska” 1917, nr 197, s. 5.
[mw]
