Dzisiejsze Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, powstało w 1909 roku jako Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu z inicjatywy inż. Kazimierza M. Osińskiego, architekta, społecznika, publicysty i regionalisty.
Po złożeniu egzaminu dojrzałości w Krakowie, Osiński w 1903 roku rozpoczął studia na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej, uczęszczając równocześnie na wykłady z archeologii polskiej i powszechnej, historii sztuki, filozofii ścisłej, literatury polskiej i językoznawstwa słowiańskiego na uniwersytecie we Lwowie. Jego zainteresowania spowodowały, że już jako student rozpoczął gromadzenie pamiątek przeszłości. Zbiory zapoczątkowała znaleziona w 1897 roku w żwirze Sanu, cenna bizantyjska gemma z XI w. Od tej pory Kazimierz wraz ze starszym o rok bratem Tadeuszem Osińskim powiększał kolekcję zabytków oraz gromadził księgozbiór.
W 1907 roku przemyski architekt Kazimierz Osiński rozpoczął starania o utworzenie w swoim rodzinnym mieście filii Muzeum Narodowego w Krakowie, co okazało się niemożliwe. Zdecydowano zatem o powołaniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk, na wzór powstałych w XIX w. Towarzystw w Warszawie, Krakowie, Wilnie, Poznaniu i Lwowie. W skład Komitetu Organizacyjnego TPN w Przemyślu weszli: Feliks Przyjemski, Teofil Kling, Kazimierz Żurawski, Józef i Władysław Waligórscy oraz bracia Osińscy. Ostatecznie Towarzystwo powstało 14 lutego 1909 roku, a podwaliny biblioteki naukowej i zbiorów muzealnych dały kolekcja i biblioteka Osińskich ofiarowane TPN w Przemyślu. Pierwszym kustoszem zbiorów został Kazimierz Osiński i funkcję tę pełnił niemal 32 lata.
W zbiorach muzealnych znalazły się m.in. eksponaty z dziedziny archeologii, etnografii, sztuki, numizmatyki i geologii oraz wiele pamiątek narodowych, przedstawiających wartość patriotyczno-sentymentalną. Muzeum zostało otwarte 10 kwietnia 1910 roku w lokalu TPN przy ul. Fredry 10, podczas uroczystości inaugurującej działalność Towarzystwa. Kolekcję Osińskich wzbogaciły dary wielu mieszkańców Przemyśla, Lwowa i okolicznych miejscowości. Ze względów lokalowych i klimatycznych, w listopadzie zbiory przeniesiono do budynku przy ul. Grodzkiej 6. Przy Muzeum powołano w 1911 roku, jako jedną z pierwszych w Polsce, Stację Archeologiczną, której kierownikiem został również Kazimierz Maria Osiński.
Wybuch I wojny światowej spowodował konieczność spakowania i zabezpieczenia zbiorów, co odbywało się również pod troskliwą opieką kustosza. Dzięki tym zabiegom zasoby bez większych szkód przetrwały i pozwoliły na otwarcie nowej ekspozycji już w 1916 roku.
We wrześniu 1921 roku Kazimierz Osiński brał udział w Zjeździe Muzeologów we Lwowie, gdzie wygłosił mowę, w której wyraził krytykę władz państwowych wobec braku zainteresowania sprawami kultury w Polsce, zwłaszcza na prowincji.
W 1921 roku po przystąpieniu do Związku Muzeów Historyczno-Artystycznych w Poznaniu, Muzeum TPN w Przemyślu zmieniło nazwę na Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Przysięga złożona przez Osińskiego przed sukmaną Kościuszki, jeszcze w latach szkolnych podczas jednej z wycieczek do Muzeum Narodowego w Krakowie, że takie muzeum powstanie kiedyś w Przemyślu, została wypełniona.
Po drugiej wojnie Osiński powrócił do Przemyśla i do Muzeum, z początkiem 1948 roku ponownie objął funkcję kierownika. 20 października 1950 roku został aresztowany przez służby bezpieczeństwa. Po wyjściu z więzienia do Muzeum już nie wrócił. Zmarł 4 lutego 1956 roku i spoczywa na Cmentarzu Głównym w Przemyślu.
Więcej:
- Rocznik Przemyski, T. 1, TPN w Przemyślu za rok 1909-1911, pod red. F. Przyjemskiego, Przemyśl 1912.
- J. Kostek, Przeszłość-Przyszłości. Dzieje Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej i jego zbiorów, Przemyśl 2000.
- J. Kostek, O losach Kazimierza Marii Osińskiego słów kilka, „Skarby Podkarpackie” nr 1(26) 2011, styczeń-luty, s. 17-19.
Małgorzata Wawrzak
