Polskie Archiwum Wojenne zostało założone w styczniu 1915 r. w Wiedniu przez galicyjskich uczonych i działaczy społecznych pod przewodnictwem prof. Oswalda Balzera (1858-1933), historyka, członka m.in. Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu i Towarzystwa Historycznego we Lwowie. Archiwum działało w ramach komitetu dla dokumentacji udziału Polaków w wojnie, a jego zbiory muzealne były jedną z części zakrojonej na szeroką skalę akcji dokumentowania udziału Polaków w I wojnie światowej i odbioru „sprawy polskiej” w ówczesnej Europie.
Polskie Archiwum Wojenne, które w przyszłości miało zostać zlokalizowane w stolicy państwa polskiego, działało w powiązaniu z lokalnymi delegaturami i komitetami, działającymi na ziemiach polskich i w Europie (komitety znajdowały się w Krakowie, Lwowie, Warszawie, Lublinie, Wiedniu i Fryburgu).
Zgodnie z broszurą Druk „Cele i zadania Polskiego Archiwum Wojennego” (1917) przewidywano gromadzenie czterech kategorii zbiorów:
1. Wszelkie druki polskie i obce t.j. dzieła i broszury (treści politycznej, ekonomicznej, literackiej i t.d. także pieśni żołnierskie), dalej pisma ulotne, odezwy, obwieszczenia, programy, zaproszenia, afisze, klepsydry.
2. Czasopisma polskie (krajowe i emigracyjne), wycinki z czasopism i dzienników obcych.
3. Materiały rękopiśmienne, jak pamiętniki, wspomnienia i zapiski, listy, kartki pocztowe żołnierzy i osób, które przeżywały wypadki wojenne, wykazy statystyczne dotyczące stosunków gospodarczych i kulturalnych, a nadto wszelkie papiery urzędowe i rękopisy, dotyczące dziejów polskich komitetów narodowych, organizacji militarnych oraz wychodźstwa wojennego.
4. Muzealia t. j. ilustracje tak poważne jak i karykatury, fotografie widokówki, znaczki pocztowe, bony wojenne, noty bankowe, pieczątki, mapy, odznaki okolicznościowe, pierścionki, medale pamiątkowe, monety, rzeźby, plakiety, utwory muzyczne”.
Celem pozyskiwania zbiorów PAW prowadziło bardzo intensywną działalność propagandową m.in. w formie odezw i komunikatów prasowych, oprócz dokumentów i przedmiotowych pamiątek sugerując dokumentowanie wydarzeń w postaci pisania wspomnień, zbierania opowieści, podań, pieśni wojennych, pamiętników itd.
Do czasu rozwiązania Archiwum (1921) zgromadzono m.in. druki, czasopisma polskie, rękopisy oraz tzw. dokumenty życia społecznego (ilustracje, fotografie, karty pocztowe, znaczki pocztowe, bony wojenne, pieczątki, mapy, odznaki, monety, medale, obrazy, rzeźby, plakiety). Zbiory były w tym czasie niedostępne dla szerszego grona odbiorców. W 1921 roku kolekcję przekazano do Centralnej Biblioteki Wojskowej oraz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Znaczna cześć zbiorów uległa zniszczeniu (w tym wszystkie przekazane do Centralnej Biblioteki Wojskowej, spalonej w 1939 roku).
Bibliografia:
- Polskie Archiwum Wojenne, „Kurjer Warszawski” nr 110 z 22 04 1915.
- Archiwum Wojenne Polskie, „Nowości ilustrowane” nr 39 (1915), s. 6
- ALBIŃSKKI M., Potrzeba archiwum wojennego, „Kurjer Warszawski” nr 218 z 9 08 1918, s. 5
- ALBIŃSKKI M., Kultura zbiorów współczesnych, „Kurjer Warszawski” nr 255 z 15 09 1918.
- Cele i zadania Polskiego Archiwum Wojennego, Kraków 1917
- Sprawozdanie Zarządu Polskiego Archiwum Wojennego (1915-1916) (od 17 stycznia 1915 do 31 grudnia 1916), Kraków 1917
- ROMAN W.K., Centralne Archiwum Wojskowe 1918-1998, tradycje, historia, współczesność służby archiwalnej Wojska Polskiego, Toruń: Marszałek, 2009, s. 13-15
[tr]
