W 1906 roku Teodora (z d. Fethke), malarka, folklorystka, animatorka sztuki i przemysłu ludowego wraz z mężem Izydorem Gulgowskim, nauczycielem, etnografem, pisarzem i poetą, w wykupionej od miejscowego gospodarza Michała Hinca XVIII wiecznej chałupie podcieniowej, założyła Kaszubskie Muzeum we Wdzydzach, pierwsze na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu.
Gulgowscy gromadzili meble, obrazy malowane na szkle, przedmioty codziennego użytku i narzędzia. Teodora Gulgowska rozpoczęła starania o odnowienie tradycyjnego rzemiosła kaszubskiego, wykorzystując w tym celu zdobyte w Berlinie wykształcenie. Stworzyła współczesny haft kaszubski, była twórczynią tak zwanej szkoły wdzydzkiej, organizowała kursy hafciarskie dla kaszubskich dziewcząt.
Wdzydze z małej wsi stały się ośrodkiem kultury, miejscem eksponowania zabytków i rozwoju wytwórczości sztuki ludowej, zwanej wówczas przemysłem domowym (zwłaszcza hafciarstwo i plecionkarstwo, sieciarstwo, garncarstwo). Powstanie Muzeum przyczyniło się do podjęcia badań naukowych z dziedziny ludoznawstwa oraz ochrony dawnej architektury i krajobrazu Kaszub.
Powstanie wdzydzkiego skansenu niemal zbiegło się w czasie z kształtowaniem się ruchu młodokaszubskiego i powstaniem w Kartuzach Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego (Verein für Kaschubische Volkskunde), którego sekretarzem był Izydor Gulgowski.
Aleksander Majkowski, działacz społeczny, pisarz, propagator regionu Kaszub, założyciel Towarzystwa Młodokaszubów (1912) dla pracy „nad podniesieniem kulturalnym, ekonomicznym i politycznym Kaszub”, pisał: „…tam nad jeziorem Wdzydzkim duch kaszubski się odrodził”.
Muzeum dziś znane jest jako Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, im. Teodory i Izydora Gulgowskich.
Bibliografia:
- J. Borzyszkowski, Idea i dzieło Gulgowskich a ruch młodokaszubski. „Pomerania” 1987, nr 9, s. 10-12
- J. Borzyszkowski, Skanseny we Wdzydzach i Nadole – założenia, nadzieje a rzeczywistość, „Acta Cassubiana” 2008, T. 10, s. 130-137
- J. Borzyszkowski, Teodora z Fethków i Izydor Gulgowscy – ich życie i dzieła, rodzina i przyjaciele we Wdzydzach, Wdzydze Kiszewskie 2018
- MUZEUM – KASZUBSKI PARK ETNOGRAFICZNY im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich, Kalendarium
[mw]
