Poznań, Muzeum Etnograficzne (1911-1939)

U źródeł Muzeum Etnograficznego w Poznaniu leżała potrzeba poznania i zachowania pamiątek ludoznawczych z terenu Wielkopolski. Zachętą do tworzenia takich zbiorów była m.in. mowa bpa ks. dr. Edwarda Likowskiego, wygłoszona na otwarciu nowego budynku Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego (1908), podjęto także próbę organizacji wystawy etnograficznej, która jednak nie doszła do skutku (1909).

W 1910 roku Helena Cichowicz wraz z córką, Wiesławą Cichowicz, przy wsparciu polskich elit intelektualnych założyła Towarzystwo Ludoznawcze. Towarzystwo Ludoznawcze – według statutu (zatwierdzonego 22 III 1910)– odpowiedzialne było za „badanie i zachowanie objawów bytu i kultury ludu polskiego”. Zasadniczym celem Towarzystwa było  gromadzenie „wszelkich charakterystycznych okazów życia ludowego, a mianowicie strojów ludowych, wyrobów przemysłu domowego, urządzeń domowych, sprzętów, naczyń, itp. oraz pieśni i podań ludowych”. Obiekty te miały być udostępniane do badań oraz stanowić źródło inspiracji dla artystów.

Zbiory pozyskiwane były głównie przez Helenę i Wiesławę Cichowicz, w trakcie ich podróży etnograficznych po Prowincji Poznańskiej. Twórczynie muzeum odbywały również podróże o charakterze naukowym do krajów skandynawskich oraz Wiednia i Pragi, aby zapoznać się z nowoczesnymi koncepcjami wystawiennictwa etnograficznego, które planowały  wprowadzić w poznańskim muzeum.

W latach 1911-1914 zgromadzone przez Towarzystwo okazy prezentowane były w Muzeum im. Mielżyńskich. Wystawa liczyła ok. 800 obiektów. Wśród nich dominowały komplety strojów ludowych, z haftami i tkaninami. Kolekcję uzupełniały materiały archiwalne – głównie fotografie i pocztówki. Pierwszy przewodnik po zbiorach Wiesławy Cichowicz z 1911 roku objął co najmniej 989 obiektów. Poza obiektami etnograficznymi znalazły się w kolekcji także posnaniana.

Udostępnienie zbiorów pozwoliło na stworzenie przy Towarzystwie Ludoznawczym muzeum. Jego celem stała się opieka nad powierzonymi kolekcjami, ich rozwój, naukowe opracowanie i udostępnianie. W pierwszych latach działalności muzeum jednym z najważniejszych jego założeń było pielęgnowanie i propagowanie polskości, z tego względu dążono do zgromadzenia reprezentatywnych polskich zbiorów etnograficznych. Od 1921 roku kolekcja Towarzystwa Ludoznawczego prezentowana była w Muzeum Wielkopolskim jako Dział Ludoznawczy im. Heleny i Wiesławy Cichowicz.

W czasie II wojny światowej zbiory w znacznym stopniu uległy zniszczeniu, ich pozostałości zostały włączone do działu etnograficznego w Muzeum Wielkopolskim (1945-1949), a następnie Działu Kultury i Sztuki Ludowej Muzeum Wielkopolskiego z siedzibą w pałacu w Rogalinie (1949-1956) i Oddziału Kultury i Sztuki Ludowej Muzeum Narodowego w Poznaniu (1962-1974). Obecnie poznańskie zbiory ludowe podziwiać można w Muzeum Etnograficznym w Poznaniu.  

Więcej na temat Muzeum Etnograficznego zob. m.in.

• Dział ludoznawczy w Muzeum im. Mielżyńskich w Poznaniu. Przewodnik po zbiorach, W. Cichowicz, Poznań 1911
• Przewodnik ilustrowany po Dziale Ludoznawczym im. Heleny i Wiesławy Cichowicz w Muzeum Wielkopolskim w Poznaniu, Poznań 1929
• Jaworski Sas (Sas-Jaworski) Tadeusz, Zbiory Ludoznawcze im. Heleny i Wiesławy Cichowicz, Tygodnik Ilustrowany, 1929, nr 47
• Kościński Konstanty, Towarzystwo Ludoznawcze w Poznaniu. Pamiątka uroczystości otwarcia zbiorów, Poznań 1911
• Kurier Poznański, Poznań 1911, nr 294
• Kurier Poznański, Poznań 1911, nr 295
• Muzeum Etnograficzne w Poznaniu, Oddział Muzeum Narodowego: historia, zbiory, działalność, red. Henryk Kondziela, Poznań 1987.Przegląd Wielkopolski, Poznań 1911, nr 52
• Przewoźny Witold, Wprowadzenie. Dzieje zbiorów, [w:] Dary cenne i bezcenne, Poznań 2003
• Rzeczy mówią. 100 lat zbiorów etnograficznych w Poznaniu. Katalog wystawy, red. Aneta Skibińska, Poznań 2012
• Turkowski Leonard, „Nie dać, by zginęło”, XXV-lecie Zbiorów Ludoznawczych im. Heleny i Wiesławy Cichowicz, Poznań 1937
• Wojtkowski Andrzej, Helena Cichowiczowa i Zbiory Ludoznawcze, [w:] XXV-lecie Zbiorów Ludoznawczych im. Heleny i Wiesławy Cichowicz, Poznań 1937
• Wojtkowski Andrzej, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Poznaniu w latach 1857-1927, Poznań 1928

[mh]