20.06.2018 |
Historia piotrkowskiego Muzeum wiąże się z funkcjonowaniem na terenie Piotrkowa Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który został powołany w roku 1908. Mimo niechęci zaborczych władz rosyjskich członkowie towarzystwa aktywnie prowadzili działalność kulturalną, oświatową oraz krajoznawczą. Głównym pomysłodawcą muzeum piotrkowskiego był Michał Rawita Witanowski, z zawodu aptekarz, z zamiłowania historyk-regionalista i uznany propagator krajoznawstwa – od 20. maja 1908 do września 1939 roku prezes Oddziału PTK [1].
W 1909 roku Michał R. Witanowski wspólnie z członkami PTK, podjął starania o znalezienie lokalu dla potrzeb Towarzystwa i na pomieszczenie zbiorów przyszłego Muzeum Krajoznawczego. Jednocześnie rozpoczęto prace organizacyjne mające na celu pozyskanie miejsca dla przyszłej ekspozycji oraz zwrócono się z apelem do społeczeństwa piotrkowskiego o przeznaczenie darów i depozytów do pierwszej wystawy muzealnej. Informacje o przystąpieniu do prac organizacyjnych umieszczono w lokalnej prasie (“Echa Piotrkowskie”), a także rozpowszechniano w formie ulotek [2]. Zwracano się “…do wszystkich, którym nieobce są uczucia obywatelskie“ o pomoc w dziele tworzenia muzeum, którego zadaniem miało być gromadzenie pamiątek narodowej historii i kultury. Michał R. Witanowski, jako społecznik i krajoznawca wiązał powstanie muzeum z wyrównaniem poziomu cywilizacyjnego i kulturowego, na jakim stoją inne kraje i społeczeństwa Europy Zachodniej.
Kolejnym krokiem w formowaniu muzeum jako instytucji było powołanie sekcji muzealnej, w 10. września 1909 roku na zebraniu ogólnym Oddziału. W jej skład weszli: Michał R. Witanowski, prawnik Onufry Krajewski, artysta malarz Józef Karczewski – drugi z kolei kustosz (od 1910 r.) i nauczyciel Leon Starkiewicz [3]. Sekcja muzealna, korzystając z ofiarności polskiego społeczeństwa, zdołała zgromadzić około 350 eksponatów z różnych dziedzin nauk: przyrodoznawstwa, archeologii, etnografii, historii, sztuki, numizmatyki.
Wszystkie zgromadzone przedmioty zostały pokazane na pierwszej wystawie muzealnej w Piotrkowie, która została otwarta 14. stycznia 1910 roku w lokalu udostępnionym przez Towarzystwo Dobroczynności dla Chrześcijan przy ulicy Wojska Polskiego 75 (wtedy Bykowskiej); w tamtym czasie muzeum nie miało jeszcze swojej siedziby [4]. Trudności lokalowe udało się do pewnego stopnia rozwiązać dopiero w roku 1915, kiedy to liczące około 500 eksponatów zbiory ulokowano w pomieszczeniach, skasowanego w 1864 roku, klasztoru o.o. Bernardynów.
W chwili znalezienia się Piotrkowa w austriackiej strefie okupacyjnej, członkowie towarzystwa, korzystając z pomyślnej koniunktury politycznej, 28. listopada 1915 roku przystąpili do otworzenia kolejnej wystawy, trwającej do końca wojny. Jednak jeszcze przed jej zakończeniem piotrkowski Oddział PTK rozpoczął starania o przekazanie na siedzibę muzeum dawnej siedziby Jagiellonów – zamku. Obiekt znajdował się w fatalnym stanie technicznym. Dawna rezydencja Jegiellonów zatraciła swój pierwotny wygląd. W wieku XIX uległa pożarowi, następnie została częściowo rozebrana, aby w końcu z rozkazu władz gubernialnych, stać się budynkiem przeznaczonym na potrzeby stacjonującego w Piotrkowie wojska rosyjskiego. Na niższych kondygnacjach skuto wówczas nadprożne gzymsy i parapety okienne oraz renesansowe portale. W budynku urządzono cerkiew prawosławną, piekarnię, kancelarię pułkową i magazyny. Dewastacji dopełniły w okresie I wojny światowej wkraczające do Piotrkowa oddziały austro-węgierskie. W lipcu 1918 wojsko austriackie opuściło zdewastowane pomieszczenia zamku, przekazując obiekt Komitetowi Odbudowy Zamku Piotrkowskiego [5]. We wrześniu tego samego roku Komitet wydał odezwę do mieszkańców miasta i powiatu. Czytamy w niej m.in.: „…Wpośród rozgwaru wojennego, gdy kładziemy podwaliny na odbudowę Niepodległego Państwa Polskiego, niechże widomym znakiem dźwigania majestatu dawnej Rzeczypospolitej będzie dla nas powstający z ruin Zamek Piotrkowski…” [6]. Oficjalny dokument – akt dzierżawy zamku, wystawiony przez władze niepodległej Polski, wręczono Oddziałowi PTK 18. listopada 1919 roku. Prace remontowe i adaptacyjne trwały do końca września 1922 roku [7]. Niestety nie zdołano wówczas odtworzyć renesansowych i barokowych portali, postarano się natomiast o zabezpieczenie budynku.
W okresie międzywojennym liczne wycieczki zgłaszały na piśmie chęć zwiedzenia muzeum. Były wśród nich zarówno grupy szkolne, wojskowe (m.in. 25 pułk piechoty stacjonujący w Piotrkowie), jak i grupy organizowane przez inne oddziały PTK i stowarzyszenia [8].
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości nastąpił okres dosyć intensywnego powiększania zbiorów muzealnych. Wśród pozyskanych eksponatów znalazły się m.in. mundury i broń żołnierzy Legionów Polskich, mundury Wojsk Polskich Królestwa Kongresowego, kolekcja pieczęci urzędowych rosyjskich, broń biała i drzewcowa. Zbiory muzeum w 1915 roku liczące około 500 eksponatów, w roku 1927 osiągnęły stan 2119 pozycji inwentarzowych w pięciu działach: przyrody, archeologii, etnografii, numizmatyki oraz sfragistyki [9]. W latach 1927-1939 nowa siedziba muzeum wzbogaciła się o kolejne 188 eksponatów.
W okresie II wojny światowej cenne eksponaty przechowywano w domach piotrkowian, dlatego też wojna nie przyniosła większego uszczerbku zbiorom. Wiosną 1945 roku podjęto trud odtworzenia Muzeum. Prezesem Oddziału PTK był wtedy prof. Aleksander Badek. Anegdota muzealna mówi, że być może właśnie wtedy za 5 litrów bimbru zakupiono od jednego z radzieckich żołnierzy portrety siedmiu pierwszych władców polskich z I połowy XIX wieku.
W 1949 roku zbiory Muzeum Krajoznawczego zostały przejęte przez państwo, a muzeum otrzymało status instytucji regionalnej [10]. W początkach lat sześćdziesiątych XX wieku zbiory muzealne liczyły 3500 pozycji inwentarzowych, głownie w działach historii, archeologii i etnografii [11].
Zły stan techniczny Zamku, wymusił podjęcie szeroko zakrojonych prac restauracyjnych. Remont trwał od 1963 do 1970 roku. Efektem było m.in. odtworzenie drugiego piętra budynku oraz obecny kształt dachu. Ponowne otwarcie muzeum nastąpiło w styczniu 1970 roku – w siedmiu salach odrestaurowanego zamku piotrkowskiego pokazano wystawy z zakresu archeologii, historii i sztuki [x12]. W 1975 roku muzeum piotrkowskie otrzymało status muzeum okręgowego, cieszyło się nim do reformy administracyjnej z roku 1997, kiedy to na powrót stało się muzeum regionalnym.
Małgorzata Piotrowska
Muzeum Regionalne w Piotrkowie Trybunalskim
PRZYPISY:
[1] T. Nowakowski, Michał Rawita-Witanowski – historyk i społecznik, „Gazeta Ziemi Piotrkowskiej” 1958, nr 3, s. 5-6.
[2] Przegląd prasy piotrkowskiej poruszającej zagadnienia historyczne i krajoznawcze dotyczące regionu piotrkowskiego daje: A. Pielużek, Regionalna prasa piotrkowska jako źródło do dziejów miasta i regionu, „Piotrkowie Zeszyty Historyczne” 2006, T. 6, s. 117-128.
[3] Muzea regionów. Najciekawsze kolekcje, Tomaszów Mazowiecki 2007, s. 14.
[4] Tamże, s. 15.
[5] Tamże, s. 17.
[6] Odezwa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Piotrkowie, Piotrków Trybunalski 1918.
[7] http://muzeumpiotrkow.pl/o-muzeum/historia-muzeum/ (dostęp z dnia 08.06.2018).
[8] Por.: Muzea regionów. Najciekawsze kolekcje…, s. 16.
[9] Por.: M.R. Witanowski, Katalog Zbiorów Towarzystwa Krajoznawczego na Zamku królewskim w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski 1926.
[10] http://muzeumpiotrkow.pl/o-muzeum/historia-muzeum/ (dostęp z dnia 08.06.2018).
[11] Tamże.
[12] Tamże.
