Lekarz, społecznik, członek Akademii Umiejętności oraz Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, organizator Wyższych Kursów dla Kobiet oraz twórca i dyrektor Muzeum Przemysłu Artystycznego w Krakowie.
Adrian Baraniecki urodził się na Podolu w rodzinie szlacheckiej. Studiował medycynę na Uniwersytecie w Kijowie i Moskwie, następnie w Paryżu. W 1858 roku powrócił do kraju, angażując się w działalność muzealną (uczestniczył w organizacji muzeum przyrodniczego w Kamieńcu Podolskim oraz Kijowie) oraz współtworzył Towarzystwo Lekarzy Podolskich w Kamieńcu Podolskim. Równocześnie pełnił funkcję sekretarza reprezentacji “Białych” w guberni podolskiej, w czasie powstania styczniowego. W związku z prześladowaniem powstańców wyemigrował do Francji, a następnie do Anglii.
Zetknięcie się Baranieckiego z myślą Johna Ruskina, Henry’ego Cole’a czy Godfryda Sempera, a także fascynacja osiągnięciami brytyjskiego muzealnictwa, szczególnie South Kensington Museum (ob. V&A) i wystawy w Paryżu (1867) wpłynęły na decyzję o powołaniu podobnej instytucji w Krakowie. Już w 1867 roku Baraniecki przesłał do krakowskiego Instytut Technicznego ponad 2000 eksponatów, a w rok później przyjechał do Krakowa z kolejnymi okazami.
W 1868 roku Rada Miasta przyjęła dar Baranieckiego, inicjując tym samym działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego. Składało się ono z działów przemysłowego i etnograficznego, a trzon kolekcji tworzyły dary przekazywane przez twórcę muzeum, a także liczne środowisko badaczy, naukowców i podróżników. Instytucja zawdzięczała swoją popularność nie tylko ciekawym zbiorom, ale również działalności wydawniczej i wykładowej.
Szczególnym polem działalności Baranieckiego była organizacja Wyższych Kursów dla Kobiet, dzięki którym mogły one uzyskać wykształcenie na poziomie uniwersyteckim. Jak pisał w swoim wspomnieniu Wdowiszewski “Emancypacyę pojmował zatem ś. p. Adryan jako usamodzielnienie kobiety duchowe pod wpływem wyższego wykształcenia, które chciał oprzeć na znajomości nauk przyrodniczych; pragnął on uczynić polską kobietę zarówno dzielną szafarką na polu dóbr codziennego życia, jakoteż szafarką ducha, […] chciał mieć umysł kobiecy zaprawiony estetycznie i czuły na wrażenia smaku i piękna nietylko w rzeczach wielkiej sztuki, ale i artystycznego przemysłu”. Swoistym pendant do tej działalności były Wyższe Kursy Handlowe dla Mężczyzn.
Jak pisał dalej Wdowiszewski “Była to na szczęście dusza o charakterze twardym i wytrwałym, jak świder ze stali Bessemera; była to dusza szczególnego hartu na moralne i fizyczne dolegliwości”.
Więcej na temat Adriana Baranieckiego zob. m.in.:
Hapanowicz Piotr, 2007. Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie i jego likwidacja w latach 1949-1950, “Zarządzanie w Kulturze”, T. 8, s. 43-62
Hapanowicz Piotr, 2016. Adrian Baraniecki – prekursor polskiego muzealnictwa przemysłowego, “Muzealnictwo”, nr 57, s. 16-25
Szczerski Andrzej, 2002. Wzorce tożsamości: recepcja sztuki brytyjskiej w Europie Środkowej około roku 1900, Kraków: Universitas, s. 215-219
Wdowiszewski Jan , Adryan Baraniecki: wspomnienie pośmiertne, Kraków, nakł. aut., 1891
Więcek Marek, 2013. Zapomniane muzeum: Adrian Baraniecki i Muzeum Techniczno-Przemysłowe 1868-1950, Kraków: Muzeum Inżynierii Miejskiej
Na ilustracji: dr Adrian Baraniecki, drzeworyt aut. Ksawery Pillati, 1880, zasób Biblioteki Narodowej POLONA
[ato]
