Koncepcja inż. Stefana Stobieckiego (1859–1944), entomologa i muzealnika, przedstawiona w formie referatu w 1906 roku na spotkaniu Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności w Krakowie, została opublikowana w broszurze: “W sprawie krajowego Muzeum przyrodniczego” oraz dwa lata późniejszej, publikacji zawierającej program oraz regulamin planowanej instytucji. Stobiecki wskazując na osiągnięcia sąsiednich krajów w dziedzinie muzealnictwa przyrodniczego skupił się na szczegółowym omówieniu Muzeum Narodowego w Budapeszcie (Magyar Nemzeti Múzeum) i Muzeum królestwa Czech Pradze (wcześniej Vlastenecké muzeum), w tym organizacji, zarządzania oraz nakładów finansowych. Instytucje te stały się punktem odniesienia dla koncepcji Stobieckiego, który wskazywał na konieczność: oświecenia ogółu w dziedzinie wiedzy przyrodniczej, prowadzenie działań naukowych i kulturalnych, a przede wszystkim przełamania obojętności wobec przyrodoznawstwa, przeciwdziałania utraty kolekcji prywatnych oraz powołania instytucji państwowej obejmującej wszystkie działy przyrodoznawstwa (w przeciwieństwie do nielicznych, specjalistycznych udostępnionych kolekcji prywatnych i uczelnianych).
Stobiecki wyznaczył 12 celów muzeum: utworzenie warsztatu pracy naukowej, gromadzenie środków naukowych (biblioteki) oraz zbiorów przyrodniczych, pozyskiwanie nowych okazów, opracowywanie zbiorów, wytyczanie strategii badań fizjograficznych, opracowanie podręczników przyrodniczych w języku polskim, popularyzację wiedzy przyrodniczej, szczególnie z zakresu górnictwa, skał i minerałów, rolnictwa, rybactwa, pszczelnictwa, jedwabnictwa, ogrodnictwa, leśnictwa i łowiectwa, a także stworzenie działu medycyny, aptekarstwa i ziołolecznictwa, ochronę zabytków przyrody oraz zachęcanie i inicjowanie działań polegających na tworzeniu prowincjonalnych muzeów przyrodniczych. Powyższe działania miały być realizowane poprzez towarzystwa zajmujące się przyrodoznawstwem oraz działających w kraju instytutów badawczych. Za najstosowniejsze miejsce dla takiego muzeum przyrodniczego Stobiecki uznał Kraków, w którym zawiązkiem przyszłego muzeum mogłyby być zbiory komisji fizjograficznej przy Akademii Umiejętności. Krajowe muzeum przyrodnicze miałoby być równocześnie częścią ogólnego „Muzeum Narodowego”, podobnie jak w przypadku muzeum w Budapeszcie. Ze względu na brak siedziby Stobiecki proponował lokalizację projektowanej placówki na Wawelu, w zabudowaniach poszpitalnych. Na przeszkodzie w urzeczywistnieniu tych planów stały głównie względy finansowe, jednak już w 1910 roku przy Towarzystwie przyrodników im. Kopernika w Krakowie zawiązana została Komisja muzealna przyszłego muzeum przyrodniczego.
W 1912 roku Stobiecki, piętnując obojętność narodu wobec idei muzeum przyrodniczego powołał się na wcześniejsze próby utworzenia takiej placówki, autorstwa Michała Mniszcha (1748-1806), Wincentego Pola (1807-1872) oraz Józefa Żulińskiego, a także autorytet Ignacego Domeyki (1802-1889). O ile jednak pierwsza część pracy ma charakter historyczny, o tyle druga dotyczy organizacji planowanej instytucji. Zasadniczo powtórzone i rozwinięte zostały pomysły przedstawione w 1910 roku. Przygotowany przez Stobieckiego regulamin „Polskiego Muzeum przyrodniczego w Krakowie” określał m.in. cel (gromadzenie, przechowywanie i opracowywanie zbiorów naukowych z zakresu nauk przyrodniczych, zoologii, botaniki, mineralogii i geologii oraz osobliwości przyrody, z kraju i Europy. Ponadto w zakres zainteresowań muzeum miały wchodzić geografia, etnografia, antropologia, zbiory higieniczno-lekarskie, przyrodniczo-techniczne i górnicze. W muzeum funkcjonować miała biblioteka i pracownie fizjograficzne, przewidywano także podział na zbiory naukowe i wystawowe. Przygotowaną przez Stobieckiego publikację można łączyć z działalnością Towarzystwa muzeum krajoznawczego w Krakowie.
Publikacje Stobieckiego dostępne są m.in. w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, zob.:
Stobiecki Stefan, 1910. W sprawie krajowego Muzeum przyrodniczego, Kraków, Budapeszt: J. Bartl, Druk. Literacka.
Stobiecki Stefan, 1912.W sprawie krajowego Muzeum przyrodniczego. Cz. 2, Program muzeum i projekt regulaminu muzealnego, Kraków, Budapeszt: J. Bartl, Druk. Literacka.
Na ilustracji:
obraz Stanisława Witkiewicza, Krokusy i kaczeńce, 1907, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie
źródło: http://www.kultura.malopolska.pl/record/-/record/aggregated89813/4/0/12/11/40/importDate/desc?query=MEGA:%22przyroda%22%20AND%20flag:%22hasmedia%22?p_auth=2prU1OQ8
[ato]
