Pamięć wieloraka: Muzea na ziemiach Rzeczpospolitej w epoce rozbiorów
Toruń
14-16 listopada 2019 r.
REJESTRACJA & INFO | KONTAKT | PROGRAM
ENGLISH VERSION
Trzecia konferencja naukowa w ramach projektu badawczego Muzeum w polskiej kulturze pamięci (do 1918 r.) finansowanego z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, stanowić będzie podsumowanie i publiczną prezentację jego rezultatów tak w tradycyjnej postaci publikacji i referatów, jak też cyfrowej, semantycznej bazy danych instytucji o charakterze muzealnym objętych naszymi badaniami. Przede wszystkim wszak będzie ona poświęcona różnorodności, jaka charakteryzowała ten obszar kultury – różnorodności form, jakie przybierały muzea, zbiorów i zakresów merytorycznych ich działalności, realizacji ich misji poprzez budowaną narrację, w końcu różnorodności samych misji, czyli celów, przesłań. Nasze badania, zebrany materiał źródłowy i jego analiza ujawniły wiele niedostrzeganych dotąd aspektów wczesnej historii polskiego muzealnictwa. Istotne są tu i konotacje łączone z samym terminem muzeum, i ilość placówek powstałych przed 1918 rokiem (blisko cztery setki czasem efemerycznych, ale czasem działających do dziś), i ich wpływ na kulturę artystyczną oraz intelektualną. Jednakże to właśnie różnorodność stanowiłaby cechę bardzo trafnie je charakteryzującą.
Była ona w dużej mierze rezultatem braku samodzielnej państwowości. W ramach trzech innych państwowości funkcjonujących tu w latach 1795-1918 tereny dawnej Rzeczpospolitej miały charakter peryferyjny, w pewnym sensie kolonialny. Nie mogła więc wykształcić się jednolita struktura muzeów i model ich statusu własnościowego, finansowania, funkcjonowania. Jednakże zasadnicze znaczenie musiała mieć tu różnorodność pamięci, dla której muzeum jest świątynią, skarbcem, instytutem badawczym, ale też i rodzajem teatralnej sceny. Pisał Pierre Nora: „… istnieje tak dużo pamięci, jak dużo jest grup [wspólnotowych]” (Między pamięcią i historią: lieux de memoire). Obszar Rzeczpospolitej w omawianym okresie jest pod tym względem znakomitym polem badawczym. Z jednej strony żywa tu była tradycja przedrozbiorowego bazaru narodów, stanów i religii, gdzie rozmaite pamięci krzyżowały się z sobą, zachodziły na siebie, ścierały, współistniały, konkurowały, wzajemnie zwalczały. Z drugiej – historia narzuciła zasadniczą konfrontację pamięci obywateli wolnej kiedyś Rzeczpospolitej z pamięcią zaborców, co miało odzwierciedlenie także na obszarze muzealnictwa. Bardzo ważne były tu reakcje na projekty i działalność polskich muzeów, a także swego rodzaju konkurencja między nimi, a muzeami inspirowanymi przez ówczesne władze, szczególnie mocna w Wielkopolsce, a głównie w Poznaniu (Muzeum im. Mielżyńskich PTPN oraz Kaiser Friedrich Museum), w mniejszym stopniu z zaborze rosyjskim, w Królestwie Polskim i na ziemiach włączonych do Imperium, a w zasadzie nieobecna w Galicji w okresie autonomii. Nie można przy tym pomijać faktu, że owa „pamięć obywateli Rzeczpospolitej” bynajmniej nie była jednolita pod względem narodowym, co stanowiło naczelny czynnik zróżnicowania badanych muzeów. Obok polskich istniały więc muzea ukraińskie, litewskie, niemieckie i żydowskie, odnosiły się one także do podziałów religijnych/wyznaniowych (głównie przeciwstawienie prawosławia katolicyzmowi w zaborze rosyjskim), odzwierciedlały wreszcie pamięci lokalne i pamięci grup etnicznych, jak np. Kaszubi, Huculi, Kurpie, Ślązacy.
Chcemy zatem nakierować muzeologiczną refleksję na różnorodne aspekty współistnienia różnych pamięci dawnej Rzeczpospolitej i jej ziem w okresie porozbiorowym oraz ich odzwierciedlenia w działalności muzeów. Jaką pamięć / jakie pamięci kultywowały te muzea i jak układały się ich wzajemne relacje. Jest to materia skomplikowana i bardzo wrażliwa, gdyż w sposób nieunikniony otwiera sferę rozlicznych konfliktów na tym tle, nierzadko żywych do dziś. Wymaga więc szczególnych starań, aby zgodnie z zaleceniem Tacyta postępować sine ira et studio.
Jako podstawę debaty proponujemy trzy ściśle z sobą powiązane zakresy tematyczne:
- Różnorodność pamięci w muzeum na obszarze d. Rzeczpospolitej: zróżnicowanie muzeów pod względem merytorycznym, politycznym i społecznym, wraz ze specyfiką sytuacji na naszych ziemiach; kwestia odzwierciedlenia w muzealnictwie podziałów narodowościowych, lokalnych, związanych z kształtowaniem się świadomości narodowej i świadomości nowych obszarów pamięci w powiązaniu z rozwojem nowoczesnych dyscyplin nauki (jak w przypadku zainteresowań ludoznawczych, które w omawianym okresie ze skromnego kolekcjonerstwa „chłopskich kuriozów” przekształciło się w specjalistyczną etnologię);
- Współistnienie: wzajemne relacje, wzory, wpływy, narzucanie i przejmowanie pamięci, a także konkurencja i współpraca między muzeami – jest to problematyka istotna z uwagi na rangę, jaką XIX stulecie przywiązywało do instytucji muzeum w kontekście kultury narodowej;
- Konfrontacja: polityka władz zaborczych wobec muzeum, muzea pruskie/niemieckie i rosyjskie, muzeum jako element sporu politycznego, a także walki narodowo-wyzwoleńczej oraz walki o emancypację narodową.
Do udziału w konferencji zapraszamy przedstawicieli wszystkich dziedzin muzealnictwa mających odpowiednik w zbiorach istniejących na ziemiach Rzeczpospolitej do 1918 roku. Zapraszamy także naszych kolegów Rosjan, Niemców, Żydów, Litwinów, Ukraińców, Białorusinów, Łotyszy, z którymi łączy nas dziedzictwo i pamięć, bardzo często trudna, a czasem wręcz tragiczna, ale przecież wspólna, tworząca tę samą – chociaż różnorodną – kulturę pamięci.
REJESTRACJA & INFO | KONTAKT | PROGRAM
ENGLISH VERSION
