26.11.2016 |
Truizmem jest stwierdzenie, że źródła archiwalne przechowywane w archiwach różnego rodzaju zawierają wiele cennych informacji dotyczących również różnorakich dzieł sztuki. Najliczniejszą sieć tworzą archiwa państwowe oraz archiwa kościelne, ale wiele dawnych źródeł pisanych można w bibliotekach, czy w zbiorach prywatnych. W przypadku kwerend prowadzonych w zasobach archiwów państwowych oraz archiwów kościelnych najlepiej rozpoznane są źródła średniowieczne i nowożytne. Zwracano uwagę na dawne opisy budynków, czy konkretnych elementów wyposażenia świątyń, budowli publicznych, czy prywatnych. Ale i wśród nich jest jeszcze wiele takich, które z perspektywy badań nad dawną sztuką, nie zostały w pełni wykorzystane. Dotyczy to zwłaszcza różnego rodzaju źródeł rachunkowych, z których wybierane są niekiedy pojedyncze informacje, rzadko jednak się zdarza, żeby obejmowano je pełną kwerendą. Wydaje się również, że źródłami niedocenianymi, stosunkowo mało wykorzystywanymi są XIX-wieczne źródła administracyjne i rachunkowe. W czasie rozbiorów prowadzono wiele prac ewidencyjnych, a także konserwatorskich. W poszczególnych zaborach zachowało się sporo dokumentacji tego rodzaju związanej z finansowaniem różnych prac. Konserwacje zabytków były wówczas różnej jakości i często w naszych czasach poddawane są olbrzymiej krytyce. Ale wytworzona w toku ich przygotowywania i prowadzenia dokumentacja pozostaje niezwykle cenna. Wyszukiwanie tych materiałów może jednak okazać się dosyć trudne i mozolne. Pewną przeszkodę stanowią nie tylko pismo (neografia, znajomość cyrylicy) i różne języki. Konieczna jest ponadto podstawowa znajomość struktury administracji w poszczególnych zaborach i kompetencje urzędów, co ułatwia wskazanie na te z nich, które mogły zajmować się zagadnieniami dotyczącymi obiektów interesujących współczesnych badaczy. Dawny obieg pism powodował bowiem, że akta dotyczące jednej sprawy trafiały do różnych komórek administracyjnych i znajomość tych zależności i powiązań znacząco ułatwia i przyspiesza wszelkie kwerendy.
Ważne jest też posiadanie podstawowej wiedzy archiwalnej dotyczącej sposobu przygotowywania pism w poszczególnych kancelariach administracji państwowej oraz ich znakowania. W kancelarii pruskiej używano wielokrotnie tych samych schematów kancelaryjnych, formularzy i innych wzorów pism. Pełne zrozumienie zawartych w tych pismach informacji często jest możliwe tylko przy znajomości określonego formularza dla takiego pisma. Z kolei zwrócenie uwagi na nadany pismu znak może pomóc we wskazaniu odbiorcy, a tym samym doprowadzić badacza do innych pism dotyczących konkretnej sprawy.
Oczywiście podstawowym pytaniem jest, czy należy poświęcić tak dużo energii i czasu na poznawanie tajników danej kancelarii. Wydaje się, że przy dążeniu do dokładnej kwerendy, a także dla sprawnego poruszania się po dokumentacji i w efekcie znacznie szybszego wyszukiwania różnych materiałów warto również nieco uwagi poświęcić zagadnieniom kancelaryjnym i archiwalnym.
Piotr Oliński
Instytut Historii i Archiwistyki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
.
