Pod koniec lat 70. XVIII w. księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska, przebudowała pałac w Siemiatyczach, gdzie zaczęła gromadzić zbiory. Zebrała bogatą kolekcję obiektów zoologicznych, mineralogicznych i botanicznych, liczną bibliotekę, gabinety: fizyczny, archeologiczny i numizmatyczny.
“Gabinet siemiatycki składał się z sali fizycznej zw. także gabinetem, zbiorów odnoszących się do minionych epok, różnych modeli oraz starych monet, biblioteki, osobliwości natury, pozaeuropejskich sprzętów, broni „dzikich” narodów, dawnych i ówczesnych sztukaterii, a także modeli niektórych narzędzi, zapewne głównie rolniczych”.
Jabłonowska kupowała całe zbiory prywatne i biblioteki, dużą część kolekcji sprowadziła z Holandii, drogą morską przez Gdańsk, a cel, który jej przyświecał był prawdziwie dydaktyczny. Gabinet miał się przyczynić do podniesienia rolnictwa i ogrodnictwa, hodowli zwierząt i uprawy nieznanych roślin. Był miejscem kształcenia młodzieży, zbiory służyły też specjalistom do pracy naukowej.
W działalność gabinetu zaangażowany był Henryk Greybner (szambelan księżnej, kapitan, opiekun zbiorów), który pełnił funkcję opiekuna zbiorów, a także Renata Wilhelmina Gralath – przyjaciółka księżnej z Gdańska, która oprowadzała gości po zbiorach.
Księżna nosiła się z zamiarem zinwentaryzowania swoich zbiorów oraz przekazania ich Rzeczpospolitej. Postawiła jednak pewne żądania: “1. żeby gabinet ten wiecznemi zachował czasy imię gabinetu Sapiehów i to konstytucją zatwierdził; 2. żeby dyrektorem onego był Jmć Pan kapitan Greybner i zachowani ci, którzy dotąd o nim wiedzą; 3. żeby był kto przysłany dla widzenia jego i zregestrowania, 4. jeżeli życie będzie mi pozwolone, co rok pomnażać go będę, 5. jeżeliby się zdało powszechnym stanom przewieść go zaraz, i temu nie jestem sprzeczna, wyznaję jednak, żeby kondycja pierwszą miłą by mi była”.
Zbiory odwiedzali badacze różnych dziedzin nauki. W 1788 roku Anna Jabłonowska postanowiła przekazać narodowi swoją kolekcję. Dar nie został jednak przyjęty.
Po śmierci Anny Jabłonowskiej w 1800 roku, jej pałacowe zbiory zostały sprzedane w 1802 roku przez Stanisława Sołtyka carowi Aleksandrowi I za 50 tys. dukatów i wywiezione do Moskwy i St. Petersburga. “Gabinet siemiatycki” od 1803 r. stanowił główną część kolekcji Uniwersytetu Moskiewskiego. Zbiory w większości spłonęły w czasie wojen napoleońskich.
Na temat muzeum zob.:
- null
- K. Malinowski, Prekursorzy muzeologii polskiej, Poznań 1970, s. 15-16.
- Z. Wójcik, Aleksander Sapieha i warszawskie środowisko przyrodnicze końca XVIII i pocz. XIX w.,”Prace Muzeum Ziemi”, nr 15, Prace z zakresu nauk geologicznych, cz. II, PAN Muzeum Ziemi, Warszawa 1970, s. 38-45
- I.Arabas, Przyrodnicy, kolekcjonerzy i teoretycy muzealnictwa, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2009, 54/1, s. 115-130.
- Z. Wójcik, Siemiatycki gabinet historii naturalnej Anny Jabłonowskiej, [w:] Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska (1728-1800) w 200 rocznicę zgonu, Siemiatycze 2001.
- H. Mierzwiński, Księżna Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska (1728-1800), “Szkice Podlaskie” 7, 1999, s. 207-2019.A.Wołk, Gabinet Historii Naturalnej Anny Ks. Jabłonowskiej – OPIEKUNOWIE, https://kurierpodlaski.pl/artykul/witaj-brukselo/399801
[mw]
