Zbiory archeologiczne Franciszka Tarczyńskiego gromadzone były prawdopodobnie od lat 70. XIX w., od 1881 r. kolekcjoner przeprowadził pierwsze badania stanowiska archeologicznego. Okazy gromadzone były w mieszkaniu prywatnym Tarczyńskiego, w dwóch izbach. Oprócz zabytków archeologicznych w skład kolekcji wchodziły także kolekcja numizmatów, książki oraz notatki odziedziczone po ojcu, Kazimierzu Tarczyńskim.
W 1900 r., w związku ze złym stanem zdrowia Tarczyńskiego kolekcja została rejentalnie przekazana na rzecz ks. Kanonika Tomasza Kowalewskiego za 1,500 rubli. Kolekcjoner zmarł w czasie jednej z wypraw archeologicznych (1900), a jego mieszkanie, wraz ze znajdującymi się tam zbiorami, zostało opieczętowane. Jego komisyjne otwarcie nastąpiło w obecności rodziny, ks. Kowalewskiego i osób postronnych. Zgodnie z wolą zmarłego, jego siostrzeńcy Władysław Kazimierz Tarczyński oraz Gabriel Frasunkiewicz wykonali spis inwentarza zbiorów, jego wiarygodność potwierdzili ks. Kowalewski oraz Erazm Majewski.
Mając na celu udostępnienie kolekcji szerszej publiczności ks. Kowalewski zdecydował się na przeniesienie zbiorów do kapitularza katedry płockiej, kolekcja była dostępna dla zwiedzających “w oznaczonych godzinach”. Równocześnie zwrócił się do księży z okolicznych miejscowości o przekazywanie darów na rzecz przyszłego muzeum starożytności. Kolekcja uzupełniona była również przez włościan. Już wówczas apelowano o utworzenie muzeum: “Może znajdzie się następca, który w dalszym ciągu będzie je wzbogacał i dopełnia. Może w przyszłości z tych zbiorów utworzy się muzeum płockie”, pisano w lokalnym piśmie (Echa Płockie i Łomżyńskie 1900, r. 3, nr 53).
Kolekcja została przekazana do utworzonego z inicjatywy bpa płockiego Antoniego Nowowiejskiego w 1903 r. muzeum. Obecnie w Muzeum Diecezjalnym znajduje się 6 tablic, część została zrekonstruowana jako drewniane, zbliżone do oryginału.
Na temat zbiorów zob.:
- Galiński Tadeusz, Materiały późnopaleolityczne i mezolityczne z badań F. Tarczyńskiego w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Płocku, Wiadomości Archeologiczne. 0043-5082. T. 54 (1995/1998), s. 157-161
- Banasiewicz Przemysław, Zbiory Franciszka Tarczyńskiego w Muzeum Diecezjalnym w Płocku: (część wczesnośredniowieczna), Rocznik Mazowiecki. T. 19 (2007), s. 53-68
- Wrońska Jolanta, Franciszek Tarczyński jako archeolog (1833-1900), Notatki Płockie – 2 (139), 1989, s. 27-31
[ato]
