W 1906 r. powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, wówczas od samego początku zaczęto gromadzić zbiory. Były to głównie dary od założycieli PTK, firm, wydawnictw oraz sympatyków Towarzystwa. Muzeum mieściło się w lokalu Polskiej Macierzy Szkolnej przy ul. Sadowej 12. W 1907 r. odbyła się komisja likwidacyjna Polskiej Macierzy Szkolnej, a zgromadzone przez nią zbiory zdecydowano się przekazać do PTK, co nastąpiło w 1908 r. Tego samego roku utworzono komisję muzealną, która 21 marca 1908, odbyła pierwsze posiedzenie i przyjęła regulamin, obowiązujący dla muzeum przy Zarządzie PTK w Warszawie oraz muzeów prowincjonalnych w Oddziałach PTK.
W związku z wzrastająca liczbą zbiorów oraz rozrazstajacą się działalnością PTK na początku lipca towarzystwo przeniosło się do większego czteropokojowym lokalu przy Al. Jerozolimskich 29, podjęto także decyzję o zakupie sprzętu muzealnego i szaf na przechowywanie okazów. Zbiory podzielono na dwie części: szkolną, przedmioty pozostałe po Macierzy przeznaczone do pomocy w nauczaniu i krajoznawczą, do której wchodziły przedmioty służące do poznania kraju, ofiarowane przez różne osoby lub zebrane przez członków Towarzystwa. Część szkolną podzielono na 5 działów: 1. nauczanie początkowe, 2. fizyka i chemia, 3. zoologia, 4. botanika, 5. mineralogia z geologią. Krajoznawcza liczyła 10 działów: 1. zoologia, 2. botanika, 3. mineralogia z geologią, 4. botanika, 5. etnografia, 6. archeologia, 7. historia, 8. historia sztuki, 9. szkolnictwo, 10. przemysł. W 1910 r. zdecydowano się połączyć zbiory i uszeregować je zgodnie z dziedzinami nauk.
W 1913 r. podjęto działania nad uzyskaniem własnego gmachu, dostosowanego do prowadzonej przez PTK działalności i potrzeb wystawienniczych. Zorganizowana przez Towarzystwo zbiórka publiczna została zakazana, a środki na ten cel mogły pochodzić wyłącznie z zasobów własnych Towarzystwa oraz darów członków. Była to główna przyczyna, dla której nie udało się zrealizować podjętego przez PTK planu budowy własnej siedziby.
Wybuch I wojny światowej zahamował działalność PTK, ograniczono się wyłącznie do pozyskiwania środków na utrzymanie pracowników opiekujących się zbiorami, muzeum w dalszym ciągu było otwarte dla zwiedzających, głównie młodzież i gości. Kontynuowano gruntowne uporządkowanie zbiorów, jednak ze względów oszczędnościowych konieczne stało się zmniejszenie ilości wynajmowanych pomieszczeń, muzeum ponownie zamknięto w październiku 1916 r. Nie wznowiło ono swojej działalności aż do zakończenia działań wojennych.
W 1918 r. PTK wynajęło pomieszczenie na parterze wzniesionego przez Towarzystwo Higieniczne, na okres 2 lat, w związku z brakiem własnej siedziby. Okres ten przedłużono do 1922 roku z zastrzeżeniem konieczności opuszczenia lokalu. Konflikt pomiędzy PTK a Towarzystwem Higienicznym trwał do 1927 roku. Negatywne dla Towarzystwa Higienicznego rozstrzygnięcie sądowe spowodowało, że do 1934 roku PTK miało siedzibę w gmach przy ul. Karowej 31. W tym czasie zbiory PTK ograniczały się do kolekcji fotograficznej.
Więcej na temat zbiorów:
- Zbiory Towarzystwa, Rocznik P.T.K 1907, r. 1 s. 57-59
- Działalność zarządu, Rocznik P.T.K 1908, r. 2, s. 12-17
- Komisya muzealna P.T.K., Rocznik P.T.K: 1909, r. 3, s. 29-37
- Komisja Muzealna, Rocznik P.T.K: 1910, r. 4, s. 38-41
- Komisja Muzealna, Rocznik P.T.K: 1911, r. 5, s. 57-58
- Komisja Muzealna, Rocznik P.T.K: 1912, r.6, s. 68-69
- Sprawa własnego gmachu, Rocznik P.T.K: 1913, r. 7, s. 40-44
- Muzeum, Rocznik P.T.K: 1913, r. 7, s. 48-49
- Sprawozdanie tymczasowe z działalności Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Warszawie za rok 1915, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Sprawozdanie tymczasowe za rok 1914/1915, 1915, s. 1-8
- Sprawozdanie z działalności Komisji i Sekcji [Zbiory muzealne], Rocznik P.T.K: 1916, r. 8-10, s. 31-42
- Sprawozdanie z działalności, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Sprawozdanie za rok 1918, s. 3-8
[mw]
