Zachodniopruskie Muzeum Prowincjalne (Westpreußisches Provinzial Museum) zostało założone w 1880 roku z inicjatywy władz miejskich i członków Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego (Naturforschende Gesellschaft in Danzig, 1743), którego zbiory, tworzone systematycznie od 1865 roku i eksponowane od 1869 roku stały się podstawą kolekcji.
Muzeum stało się częścią związku instytucji prowincji wschodniopruskiej, a środki na jego funkcjonowanie były zabezpieczone w budżecie przeznaczonym na kulturę i naukę. Wsparcie finansowe otrzymywało również od władz miasta oraz Towarzystwa Przyrodniczego. Dyrektorem muzeum został Hugo Conwentz, wybitny botanik i paleobotanik, pionier europejskiej ochrony przyrody, którego działalność miała kluczowe znaczenie dla rozwoju zbiorów muzealnych.
Już w pierwszych latach muzeum wystosowało apele do mieszkańców i władz landów o przekazywanie informacji na temat zabytków, starej zabudowy, archeologii, zabytków przyrodniczych, ukształtowania terenu, fauny i flory. Sam Conwentz przeprowadzał wizje w terenie, ponadto wyszedł z inicjatywą szkoleń dla nauczycieli, które pomóc miały w rozpoznaniu dziedzictwa regionu i poszerzaniu kultury.
Muzeum mieściło się początkowo w dwóch budynkach – w przeznaczonej na funkcje muzealne, stopniowo remontowanej Zielonej Bramie oraz w siedzibie Towarzystwa przy ulicy Mariackiej (Frauengasse 26). W ciągu 25 lat działalności jego kolekcja została znacznie powiększona, co wymagało dodatkowej przestrzeni. W 1905 roku ekspozycje muzealne i pomieszczenia biurowe rozsiane były w 5 budynkach na terenie miasta, stale powiększano także przestrzenie ekspozycyjne w Zielonej Bramie. W muzeum gromadzono zbiory botaniczne, zoologiczne, archeologiczne, etnograficzne. Do najcenniejszych należała kolekcja bursztynów prof. Franza Menge w 1880 roku, którą z powodzeniem rozwijano w kolejnych latach. Ponadto w muzeum znajdowały się kolekcja Zachodniopruskiego Stowarzyszenia Botaniczno-Zoologicznego, kolekcja ptaków Karla Boecka, kolekcje zoologiczne J. Bernoulliego i J.T. Kleina, kolekcje entomologiczne Brischkego i Kumma, zbiór zielników Klinsmanna, kolekcje archeologiczne Lissauera i Stumpfelda
W 1938 roku zbiory muzealne zostały przeniesione do Złotej Kamienicy. Zbiory przyrodnicze oraz archiwa muzealne i część zbiorów archeologicznych zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Pozostałości zbiorów stały się częścią kolekcji Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.
Wybrana bibliografia:
- Hugo Conwentz, Das Westpreussische Provinzial-Museum 1880-1905 : nebst bildlichen Darstellungen aus Westpreussens : Natur und vorgeschichtlicher Kunst, Danzig 1905
- Władysław Łęga , Muzea Pomorskie, Ziemia, nr.16, 1926 s. 228-232
- Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Gdańsku wraz z terytorjum Wolnego Miasta, Warszawa 1928
[akj/ato]
