W 1902 Seweryn Udziela, w porozumieniu z dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie Feliksem Koperą, z pomocą Włodzimierza Tetmajera, Procajłowicza i Jerzego Warchałowskiego, zaprezentował w muzeum własny zbiór etnograficzny. W styczniu 1904 w sali lewego skrzydła Sukiennic, tzw. Postrzygalni, otwarto nową ekspozycję, na którą złożyły się przedmioty pochodzące zarówno z kolekcji Udzieli, liczącej około dwu tysięcy obiektów kolekcji, jak i z darów różnych towarzystw, rad powiatowych miast galicyjskich oraz wielu osób prywatnych. Dział etnograficzny podzielono na regiony: krakowski, zakopiański, litewski, Królestwa Polskiego,Galicji Wschodniej i terenów ruskich. Z powodu braku miejsca ekspozycję zlikwidowano.
W 1910 wraz z profesorem antropologii na UJ Julianem Talko-Hryncewiczem Udziela założył Towarzystwo Muzeum Etnograficznego, skupiające nauczycieli akademickich i gimnazjalnych, malarzy,adwokatów,księży, lekarzy i urzędników. A niespełna rok później, 19 lutego 1911 otwarto dla zwiedzających Muzeum, mieszczące się w 3 niewielkich pokojach przy ul. Studenckiej 9, które składało się głównie ze zbiorów Udzieli.
W skutek napływających wciąż darów przeznaczone na kolekcję lokale okazały się niewystarczające, zdecydowano się więc wykorzystać na cele muzealne puste pomieszczenia w mieszczącym się na Wawelu budynku dawnego seminarium św. Michała, zajmowanym częściowo przez inne instytucje. Już w 1913 roku przeniesiono tam część zbiorów.
W lutym 1914 roku Sejm Galicyjski uchwalił przekazanie nowego lokalu Muzeum Etnograficznemu na okres dwudziestu lat, pod warunkiem wyremontowania budynku. Niewielkie środki pozwalały na remontowanie i otwieranie kolejnych ekspozycji, prace trwały również w czasie I wojny światowej. Ostatnie sale otwarto dla publiczności w latach 1920-1921.
W 1931 r. Zarząd Zamku królewskiego na Wawelu wypowiedział lokal i Towarzystwo do 31 lipca miało opuścić budynek, który systematycznie popadał w ruinę. Po śmierci Udzieli we wrześniu 1937 r., dyrektorem Muzeum został Tadeusz Seweryn, historyk sztuki i artysta malarz, były kustosz. W 1938 r. uzyskał od miasta pałac Wołodkowiczów przy ul. Lubicz i po remoncie otworzył tam wystawę wsi krakowskiej. Po wybuchu wojny część eksponatów z Wawelu Niemcy przenieśli do Biblioteki Jagiellońskiej,tam dokonali selekcji i ok. 40% wywieźli do muzeów w Berlinie, Wrocławiu i Wiedniu. Większość pozostawionych zbiorów zdeponowano w budynku PAU przy ul. Sławkowskiej, w dwóch salach Muzeum Archeologicznego, opiekował się nimi kustosz Roman Reinfuss.
27 kwietnia 1945 roku Muzeum przeszło na własność państwa. W 1948 uzyskano zabytkowy gmach ratusza na Kazimierzu, do dzisiaj siedzibę Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie.
Wybrana bibliografia:
- L. Sawicki, Nowe muzeum etnograficzne na ziemiach polskich, Lud, 1910 r. T.16, s.419-424.
- Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie za rok 1911.
- L. Sawicki, Nowe Muzeum Etnograficzne, „Ziemia”, 1911 nr 10, s. 155-156.
- J. Petrażycka Tomicka, Muzeum Etnograficzne na Wawelu, Lwów 1919.
- M. Dolińska, Muzeum Etnograficzne w Krakowie – wierność tradycji, “Lud”, t. 87, 2003, s.83-109
[mw]
