Emeryk Hutten-Czapski, ur. w 1828 roku w Stańkowie na Białorusi, kolekcjoner gł. numizmatów, w 1851 został członkiem Towarzystwa Archeologiczno-Numizmatycznego. Na początku lat 60. XIX w. nabył i przebudował pałac w Stańkowie, tam umieścił swoje zbiory – 20 tys. książek, ryciny, obrazy i kilkanaście tys. numizmatów, tkaniny słuckie, zbroje, ordery polskie, odznaki masońskie, porcelanę, szkło, brązy, pamiątki historyczne. Początkowo zbierał przedmioty związane ze Starą Rusią, potem zagrabione polonika. Przez 20 lat (1871-1891) zajmował się pracą naukową w zakresie numizmatyki. Owocem tej pracy był wydany w Petersburgu i Krakowie Catalogue de la collection des medailles et monnaies polonaise, du Comte Emeric Hutten-Czapski. Po zamachu i śmierci cara Aleksandra II postanowił przenieść się do Krakowa. Nabył jednopiętrowy pałacyk zbudowany 10 lat wcześniej przez architekta Siedeka przy ul. Wolskiej. W styczniu 1895 roku “polska” część zbiorów (za zgodą carskich władz) przyjechała do Krakowa. Z czasem pałacyk okazał się zbyt mały. Czapski zdecydował się na dobudowanie pawilonu. Zaprojektowało go w 1895 roku znane krakowskie biuro architektoniczne Spółki Stryjeński Pokutyński. Nad wejściem do pawilonu umieścił napis Monumentis Patriae naufragio ereptis (Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej). W przyziemiu i na I. piętrze umieszczono przyścienne szafy ze starannie skatalogowaną biblioteką, pośrodku zaś gabloty z numizmatami, zabytkami sztuki i rzemiosła artystycznego.
Jednak wkrótce Hutten-Czapski zachorował na tyfus i nocą, z 22 na 23 lipca 1896 roku zmarł. Po jego śmierci, w dobudowanym do pałacyku pawilonie muzealnym otwarto prywatne muzeum, które następnie decyzją żony kolekcjonera, Elżbiety z Meyendorffów Czapskiej (1833-1916) i jej synów, zostało w 1903 roku przekazane za pośrednictwem Gminy Miasta Kraków, Muzeum Narodowemu. Kierownikiem muzeum został znawca numizmatyki dr Marian Gumowski. Od tego czasu Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego funkcjonowało jako II oddział Muzeum Narodowego w Krakowie i było czynne codziennie od 10-16, zimą od 11-15. Utworzono 3 podstawowe działy: gabinet monet i medali, gabinet rycin i bibliotekę. Feliks Kopera, w latach 1899-1901 kustosz zbiorów, wydał opracowany przez Hutten-Czapskiego Spis druków epoki Jagiellońskiej w zbiorze Emeryka Hutten-Czapskiego.
Zbiory hrabiego (numizmaty, pieczęcie, medale, ryciny, autografy, biblioteka), powiększyły kolekcje: hr. St. Rusockiego z Trojanki (obrazy, meble, ceramika, numizmaty, ryciny, tkaniny, szkło i rzemiosło artystyczne), M. Poleskiego (biblioteka, zbiory pamiątek narodowych, dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego), Schmidta-Ciążyńskiego (numizmaty, gemmy, obrazy), hr Starzeńskiego z Kołomyi (monety).
Z powodu braku miejsca w Sukiennicach, w pałacyku i pawilonie umieszczono, galerię obrazów im. Łozińskich ze Lwowa, kolekcję Szymkiewicza, biblioteki: Adama Wolańskiego z Rudki na Podolu oraz dra Wacława Lasockiego z Nałęczowa, Ludwika Goldsteina(rzemiosło artystyczne, „przedmioty wschodnie). Znalazły się tutaj również darowizny: Wł. Bartynowskiego (numizmaty, ryciny), P. Umińskiego (monety, medale) i Wiktora Windyk-Wittyga (monety, pieczęcie, autografy i exlibrisy), Biesiadeckiego z Firlejowa – radcy Smolina oraz Wdowiszewskiego i Steingrabera.
Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, ze stałą ekspozycją funkcjonowało do roku 1939, po którym zostało zamknięte dla publiczności na ponad 70 lat. W wyniku realizacji finansowanego z Unii Europejskiej projektu Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej, Muzeum odzyskało dawną świetność. W Pałacyku Czapskich ( obecnie, ul. Piłsudskiego 12) znajduje się najważniejsza na świecie ekspozycja prezentująca, historię mennictwa i medalierstwa polskiego.
Więcej:
- Przewodnik po Muzeum im. hr Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie, Kraków 1908.
- M. Szukiewicz, Dzieje, rozwój i przyszłość Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 1909, s. 54-62.
- M. Gumowski, Muzeum Czapskich w Krakowie, „Ziemia” 1912, nr 18, s. 283-286.
- M. Treter, Muzea współczesne. Studium muzeologiczne, początki, rodzaje, istota i organizacja muzeów. Publiczne zbiory muzealne w Polsce i przyszły ich rozwój, Kijów 1917, s. 69-70.
- EMERYK HUTTEN-CZAPSKI (1828–1896
[mw]
