Dnia 1 listopada 1893 zmarł Jan Matejko, jeden z najwybitniejszych polskich przedstawicieli malarstwa historycznego, kolekcjoner, prekursor konserwacji i ochrony zabytków, głównie m. Krakowa, profesor i wieloletni dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, członek wielu towarzystw i stowarzyszeń artystycznych, naukowych i społecznych. Z inicjatywą utworzenia muzeum wyszedł prof. Marian Sokołowski, który na łamach „Czasu” przedstawił projekt uczynienia domu, w którym mieszkał i tworzył artysta, Muzeum jego imienia pomnikiem pamięci artysty.
W celu zebrania potrzebnych funduszy powstał komitet pod przewodnictwem księcia Eustachego Sanguszko. Szybko napłynęły dary pieniężne – Sejm krajowy ofiarował 20 tys. koron, Ministerstwo wyznań i oświaty w Wiedniu 10 tys. koron, pomysł wsparły finansowo rady miast i powiatów z terenu Galicji. Niezwykłą ofiarność wyraziło społeczeństwo, dzięki temu szybko zebrano fundusze na zakup domu, spuścizny artystycznej oraz bogatej kolekcji mistrza.
„Towarzystwo im. Jana Matejki” pod przewodnictwem prof. Sokołowskiego, przejęło sprawę zakupu i już 1 maja 1896, otworzono dla publiczności, zamienione na Muzeum I piętro domu Matejki, jako „Dom i Muzeum Jana Matejki”. Pierwszym kustoszem został Ludomir Glattman, doktor filozofii. Dalsze prace zaadaptowania pozostałych kondygnacji kamienicy zajęły wiele lat, zanim w 1904 roku kamienicę urządzoną na Muzeum oddano na własność gminie miasta Krakowa, a 28 stycznia 1908 roku pod zarząd Muzeum Narodowego w Krakowie, jako jego III oddział. Kierownictwo powierzono długoletniemu kustoszowi Domu Matejki, Maciejowi Szukiewiczowi.
W muzeum biograficznym Jana Matejki znalazły się obrazy, szkice i rysunki wielkiego mistrza oraz jego zbiory prywatne a także wiele przedmiotów codziennego użytku związanych z artystą i jego rodziną.
Na I. piętrze pozostało niemal niezmienione mieszkanie mistrza: wielka sala jadalna oraz dwie przyległe. Do cenniejszych przedmiotów należały „rzeźbione w drzewie głowy mieszczan i rzemieślników krakowskich (XVI w.) z kasetonów Sali poselskiej Wawelu, jak również korona-czapka z pogrzebnej wyprawy Zygmunta Starego pochodząca, […] znalezione w lochach zburzonego ratusza krakowskiego narzędzia tortur, jedyne w Polsce i stanowiące muzeów naszych unikat”. Poza tym znalazł się tu „model konia z rzędem XVII w.”, zbiór wyrobów rzemiosła artystycznego, tkanin, ubiorów, stroje mieszczan krakowskich, delie, ryngrafy, czepce, zbroje, buzdygany. Wiele przedmiotów posłużyło artyście jako rekwizyty w jego pracy artystycznej. Cenna była również, zebrana przez twórców muzeum, XIX wieczna dokumentacja fotograficzna twórczości malarza.
Na II. piętrze znalazły się kartony do polichromii kościoła mariackiego oraz część tzw. „słownika Matejki”, z lat młodzieńczych, wprowadzającego do dalszej twórczości malarza i tego co znalazło się na III. piętrze kamienicy. Były tam głównie rysunki, notatki i szkice mistrza oraz reprodukcje obrazów wykonane w różnych technikach graficznych.
Muzeum na ul. Floriańskiej 44, było otwarte dla zwiedzających codziennie w godzinach od 10-16, zimą od 11-15. Większość z cennej kolekcji Matejki oraz wyposażenia domu mistrza przetrwała i można ją podziwiać dzisiaj w Domu Jana Matejki, Oddziale MNK, przy ul. Floriańskiej 41 w Krakowie.
Na terenie oddziału prowadzona jest także działalność edukacyjno-oświatowa: lekcje muzealne, warsztaty plastyczne dla dzieci oraz cykl wykładów Czwartki u Matejków.
Więcej:
- K. Tetmajer, Dom Matejki w Krakowie, „Tygodnik Ilustrowany” 1898, nr 16, s. 306
- Dzieje, rozwój i przyszłość Muzeum Narodowego w Krakowie, w roku jubileuszowym skreślił M. Szukiewicz, Kraków 1909.
- M. Treter, Muzea współczesne. Studium muzeologiczne, początki, rodzaje, istota i organizacja muzeów. Publiczne zbiory muzealne w Polsce i przyszły ich rozwój, Kijów 1917, s. 70-71.
- M. Szukiewicz, Jan Matejko i muzeum jego imienia w Krakowie, Kraków 1933.
- A. Zagrajek, Dom Jana Matejki, folder oddziału MNK
- DOM MATEJKI – O ODDZIALE
[mw]
