W 1584 r. w Krakowie ks. Piotr Skarga utworzył w Krakowie Bractwo Miłosierdzia Bogarodzice, którego celem była pomoc materialna i duchowa ludziom ubogim, wstydzącym się żebrać. Miało ono charakter świecki, jednak wśród jego członków znajdowali się również przedstawiciele duchowieństwa. Przy bractwie powołano tzw. Bank Pobożny, który stanowił kapitał pod nieoprocentowane fanty i zastawy osób potrzebujących. Z czasem stało się organizacją kościelną.
Statut bractwa został zatwierdzony przez Zygmunta III Wazę, który na potrzeby organizacji „uwolnił” kamienicę przy ul. Siennej 5 w Krakowie. W pierwszych latach działalności wśród członków bractwa znajdowali się polscy władcy wraz z rodzinami, przedstawiciele magnaterii, ale także mieszczanie, rzemieślnicy i przedstawiciele uboższych stanów. Składane ofiary były dobrowolne i stanowiły część majątku bractwa, którego część przeznaczona była na jałmużny i zapomogi.
Pod koniec XVII w. w wyniku wojen szwedzkich i nadużyć prestiż stowarzyszenia osłabł, czemu starali się przeciwdziałać z rożnym skutkiem kolejni biskupi krakowscy. W 1817 r. opracowano nową ordynację stowarzyszenia, nadając mu nazwę Archikonfraternia Miłosierdzia i Banku Pobożnego, a następnie Arcybractwo Miłosierdzia i Banku Pobożnego. W dalszym ciągu jego celem było obracanie funduszami , w celu uzyskania środków na jałmużny dla wstydzących się żebrać, bez względu na ich stan oraz wyznanie, a także na posagi, opłacanie nabożeństw, pensje dla urzędników bractwa.
Na początku XIX w. w związku ze stabilizacją polityczną i gospodarczą Wolnego Miasta Krakowa bractwo wzmocniło swoją pozycję i rozwinęło swoją działalność, która kontynuowano także po włączeniu miasta do Cesarstwa Austriackiego. Majątek bractwa wzbogacały liczne zapisy i donacje osób świeckich i duchownych. Na początku XX w. konieczna była kolejna reorganizacja, ustalono wówczas m.in. obowiązek uiszczania składek członkowskich. W 1931 r. Arcybractwo włączyło się w działalność Akcji Katolickiej, a następnie „Caritasu”.
Bractwo zostało rozwiązane w 1940 r. Po wojnie pomimo starań i powołania bractwa (1951), doszło do jego likwidacji (1960), a jego majątek, w tym zgromadzone muzealia i przedmioty kultu religijnego zostały włączone do zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Wznowienie działalności stało się możliwe po 1989 r. Podjęto wówczas uwieńczone sukcesem starania o zwrot wyposażenia sali portretowej i przedmiotów kultu, m.in. portretów, lasek wizytatorskich i chorągwi procesyjnych, archiwalia pozostały w Archiwum Państwowym. Gromadzone w związku działalnością towarzystwa obiekty nie miały nigdy stanowić zbioru muzealnego, stanowiły – podobnie jak w przypadku podobnych towarzystw warszawskich, dokumentację działalności tej instytucji.
Więcej na temat bractwa zob. m.in.
- Krystyna Jelonek-Litewka, Arcybractwo Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie, Kraków 2017
- Ignacy Polkowski, Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od roku 1584 do 1884: skreślona w roku jubileuszowym, Kraków 1884
- www.arcybractwo.com
[ato]
