W 1907 roku w rocznym Sprawozdaniu Towarzystwa Szkoły Ludowej zapisano, że Koło T. S. L. w Tarnopolu po nabyciu realności przy ul. Mickiewicza, pomyślało o „tym najtrudniejszym może do zdobycia, ale i najbardziej kształcącym środku oświatowym, jakim jest każde Muzeum”. Powołano wówczas specjalną Komisję z prof. Stanisławem Srokowskim, prezesem TSL i późniejszym dyrektorem Muzeum, na czele. Zbiory na początek oparte o kolekcję monet Srokowskiego, dzięki ofiarności darczyńców szybko się rozrastały.
“O ile to było możliwe przy oparciu instytucji wyłącznie o ofiarność prywatną, starano się strzec myśli przewodniej Muzeum, aby zbiory jego odtwarzały przeszłość i teraźniejszość terytorium podolskiego z jego właściwościami i cechami charakterystycznymi. Stosownie do tego zwracano w kolekcjonowaniu okazów uwagę przede wszystkim na wykopaliska podolskie, na etnografię i zabytki pochodzenia miejscowego”
Wiosną 1913 roku w gmachu TSL zostało otwarte Muzeum Podolskie. Mieściło się w czterech salach, „obstawionych gęsto gablotami, szafkami i półkami, obwieszonych obrazami, mapami i tkaninami”. Zbiory obejmowały osiem działów: 1. Wykopaliska przedhistoryczne; 2. Ceramika, porcelana, 3. Broń; 4. Etnografia; 5. Sztuka; 6. Numizmatyka i Sfragistyka; 7. Okazy przyrody miejscowej; 8. Ryciny, mapy, druki, dokumenty, dyplomy, fotografie.
Znajdowały się tu liczne pamiątki historyczne, tkaniny, okazy meblarstwa artystycznego, mapy, plany i rękopisy. Imponująco przedstawiał się dział wykopalisk, zdołano zebrać sporą ilość wyrobów ceramicznych, malowanych, z Koszyłowiec oraz narzędzi krzemiennych z okolic Sokala i Bełza, i in. W zbiorze tym zwraca uwagę olbrzymia czara brązowa, wykopana pod zamkiem w Trembowli. Muzeum zgromadziło kilka okazów kultury Wschodu, w tym piękne, stare tkaniny, ofiarowane przez Helenę Dąbczańską ze Lwowa. Dział etnograficzny zawierał liczny zbiór pisanek podolskich, ceramiki ludowej, haftów i tkanin, wyrobów sprzętu domowego, modeli budynków i narzędzi rolniczych. „Obok kilku bardzo ciekawych starych map, kolekcji sztychów, wśród których nie brak Falka i Hondiusa. jest cenny plan Kamieńca Podolskiego, wydany w Paryżu w r. 1691”. W dziale przyrodniczym na uwagę zasługiwał wielotomowy zielnik flory podolskiej ofiarowany przez prof. Mariana Raciborskiego. Chlubę Muzeum przynosiła obfita kolekcja monet polskich, od XII w. poczynając, aż do czasów Rzeczypospolitej krakowskiej, jak: monety ruskie, bite przez Kazimierza Wielkiego (wykopane pod Tarnopolem), monety litewskie z czasów pogańskich. Zbiory przyrodnicze natomiast odnosiły się wyłącznie do Podola, a najszacowniejszym okazem był meteoryt, wagi 1916 gramów, znaleziony we wsi Bobulińce na Podolu. W dziale przyrody znajdowały się: kolekcja gniazd ptaków podolskich; zbiór drzew podolskich i karpackich w przekrojach podłużnych i poprzecznych; zainteresowanie budził „największy pająk podolski, jedyna tarantula żyjąca w Polsce”, kości zwierząt prehistorycznych, znalezione na Podolu, zbiór rogów jelenich, łosi, sarn itd.
To tylko niektóre wymienione z wielu elementów imponującej kolekcji Muzeum Podolskiego w Tarnopolu. Muzeum miało do spełnienia ważną misję naukową i kulturalną. Zostało stworzone „w kresowej ziemi, w której przez wieki krzyżowały się wpływy Wschodu i Zachodu, w której kultura polska zapuściła głębokie, do dziś trwające korzenie, i przejawiała się w postaci swoistej”.
Obok gromadzenia zbiorów Zarząd placówki organizował wycieczki i delegacje w celu poszukiwania zbiorów i wykopalisk w okolice tarnopolskie, popierał akcję na polu zbierania materiałów do fizjografii okolic Tarnopola i starał się o systematyczne jej przeprowadzenie, oraz o zainteresowanie tą pracą głównie młodzież.
W 1914 roku po zajęciu miasta przez wojska rosyjskie TSL było zmuszone zawiesić swoją działalność, zamknięto również Muzeum. W 1915 r. Rosjanie znaczną część, jak n. p. ceramikę, zniszczyli, okazy numizmatyczne rozkradli a czego nie zdołali zniszczyć, spakowali i wywieźli.
W 1917 roku z całej kolekcji muzealnej „powróciły do Tarnopola 4 paki (?), zresztą w stanie opłakanym ; oddano je potem na przechowanie magistratowi tarnopolskiemu”.
Źródła:
- Przewodnik po Muzeum Podolskiem w Tarnopolu, Nakładem Koła T.S.L. w Tarnopolu, 1913
- „Jast.”, Muzeum Podolskie w Tarnopolu, “Świat” 1913, nr 20, s. 9-10
- M. Treter, Muzea współczesne. Studjum muzeologiczne. Początki, rodzaje, istota i organizacja muzeów. Publiczne zbiory muzealne w Polsce i przyszły ich rozwój, Kijów 1917, s. 47-48
- M. Nałęcz-Dobrowolski, Zbiory Muzeum Podolskiego w Tarnopolu, „Muzeum Polskie”, Kijów 1917, s. 41-52
- Obwodowe Muzeum Krajoznawcze
[mw]
