Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości zostało założone w 1906 roku, a pierwsze spotkanie odbyło się w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Członkami Towarzystwa, oprócz wybitnych architektów, artystów i historyków byli także działacze czynni na polu kolekcjonerstwa i muzealnictwa, m.in. Zygmunt Gloger oraz Erazm Majewski. Już w 1906 roku utworzono wydział Architektoniczny, Starej Warszawy i Gospodarczy oraz Komisję Muzealną, a później także inwentaryzacyjny oraz malarsko-rzeźbiarski.
Od 1911 roku TOnZP rozpoczął organizację wystaw czasowych, które miały pomóc w zdobyciu funduszy na działalność towarzystwa. Pierwsza z nich, ciesząca się wielkim uznaniem ekspozycja „Stara Warszawa” (1911), odbyła się w salach Ratusza, kolejne w zakupionej w 1911 roku siedzibie organizacji – kamienicy Baryczków.
Jak pisano w tekście rocznicowym z lat trzydziestych „W Warszawie dla napływających zbiorów Towarzystwa i darów oraz dla przechowania zbiorów archeologicznych Erazma Majewskiego została powzięta myśl budowania muzeum, a władze kościelne na wniosek Towarzystwa zadecydowały o potrzebie założenia muzeum archidiecezjalnego. Jednocześnie uchwalono założenie własnego organu dla ogłaszania dokonanych prac oraz wiadomości wchodzących w zakres zadań Towarzystwa”. Myśl utworzenia muzeum pojawiła się w 1913 roku. Wówczas też, utworzono Komisję Muzealno – Bibljoteczną pod kierownictwem Br. Gembarzewskiego, która dzięki wsparciu finansowemu Kasy im. Mianowskiego podjęła się uporządkowania i skatalogowania posiadanych przez TOnZP zbiorów.
W 1914 roku w salach na drugim piętrze zorganizowano stałą wystawę tzw. Muzeum Baryczkowskiego. Głównym przedmiotem zainteresowań kolekcjonerskich towarzystwa były Varsaviana, gromadzone przy okazji prowadzonych inwentaryzacji i studiów, a także pozyskiwane od osób prywatnych jako dary, sporadycznie dokonywano także zakupów. Wśród ofiarodawców znaleźli się m.in. Władysław Marconi, Aleksander Kraushar czy wdowa po pierwszym prezesie Towarzystwa Wanda Krasińska. W czasie I wojny światowej, dzięki zaangażowaniu Petersburskiego TOnZP udało się powstrzymać częściowo wywóz i sprzedaż polskiego mienia oraz zakupić ze środków publicznych najcenniejsze zabytki. Zgromadzone przez TOnZP obiekty stały się podwaliną późniejszego działu Starej Warszawy Muzeum Narodowego, do którego przekazano zgromadzoną kolekcję (1937).
![](http://muzeumpamieci.umk.pl/wp-content/uploads/2019/10/home-tonzp-logo.png)
Więćej na temat zbiorów TOnZP:
- Dwudziestolecie działalności Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie 1906-1932, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” , I, nr 4, 1932-1933, s. 241-260
- Jerzy Kowalczyk, Powołanie i działalność Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości z perspektywy siedemdziesięciu lat, „Ochrona Zabytków” 1978, 31/2 (121), 99-103
- Władysław Tatarkiewicz, O założeniu Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, „Ochrona Zabytków”, 1958, 11/3-4 (42-43), 154-157
[ato]