Warszawa, 1917, Muzeum Pedagogiczne

W 1905 roku kurator warszawskiego okręgu naukowego przewidział utworzenie przy inspekcji szkół m. Warszawy muzeum pedagogicznego. Placówka miała gromadzić przybory naukowe, zbiory przyrodnicze itp. Trudno obecnie stwierdzić, czy zrealizowano ten zamiar. Bez wątpienia przy szkołach istniały zbiory przyrządów i pomocy naukowych, być może analogiczny zbiór utworzono także przy kuratorium.

Z inicjatywą utworzenia polskiego Muzeum pedagogicznego wyszedł Samuel Dickstein (1881-1939) matematyk i społecznik, który w czasie sesji b. Komitetu Obywatelskiego zadeklarował przekazanie część własnych zbiorów na potrzeby nowej instytucji. W maju 1916 roku projekt został zatwierdzony przez radę szkolną w Warszawie. Realizację projektu powierzono b. Sekcji Szkolnej Zarządu Miasta Rok później zatwierdzono budżet nowej placówki i otwarto dla zwiedzających (1 września 1917 r.). Podstawą zbiorów stały się pomoce naukowe i zbiory zgromadzone przez szkoły rosyjskie, dary osób prywatnych i instytucji, w mniejszym stopni także zakupy własne instytucji. W 1919 roku otwarto oddział muzeum przy ul. Chłodnej 11, obejmujący pomoce naukowe przekazane ze składu pomocy naukowych funkcjonującego wcześniej przy ul. Żurawiej (depozyt). W 1921 roku otwarto oddział przy ul. Zagórnej 9, a w 1925 roku zdecydowano się na organizację kolejnego działu Muzeum Pedagogicznego – Ogrody Szkolne.

Pierwszą siedzibą muzeum był budynek przy ul. Jezuickiej 4, od 1917 roku muzeum zajmowało kilka pomieszczeń, w kolejnych latach na potrzeby instytucji poświęcono cały budynek. Został on zniszczony w czasie II wojny światowej, a muzeum czasowo przeniesiono na ul. Hipoteczną. Do swojej siedziby muzeum przeniesiono w 1948 roku. Obecnie muzeum nie funkcjonuje.

Podstawą kolekcji Muzeum Pedagogicznego były  zbiory przyrodnicze, pomoce naukowe, gabinety fizyczno-chemiczne i biblioteki b. gimnazjów rządowych oraz okazy przekazane przez osoby prywatne i instytucje. Obejmowały one m.in. zbiory narzędzi fizycznych i chemicznych, zbiory przyrodnicze (entomologiczne, preparatów, minerałów), księgozbiór w tym dary księgarni: dary księgarni nakładowych Arcta, Mortkowicza, Orgelbranda, Wendego, depozyt książek i broszur poświęconych oświacie ludowej z Muzeum Przemysłu i Rolnictwa pozostałych  po ekonomiście i działaczu społecznym Janie Blochu, zbiór książek dawnego Centrum Biura Szkolnego (czasopisma szkolne).

W czasie II wojny światowej budynek i jego zbiory zostały w znacznej części zniszczone.

Bibliografia:

• Muzeum Pedagogiczne, Ziarno, 1905, nr 2, s. 37
• Michał Łempicki, Muzeum pedagogiczne, Kurier Warszawski, 1907, nr 55, s. 3-4
• Muzeum pedagogiczne w Warszawie, Nowe Tory, 1908, nr 9, s. 372-374
• Prawitielstwiennya soobszczenija, Warszawskie gub wied, 1912, n 52, s. 3
• W sprawie Muzeum pedagogicznego, Godzina Polski, 1916, nr 145, s. 5
• Warszawa. Projekt miejskiej rady szkolnej, Godzina Polski: dziennik polityczny, społeczny i literacki, 1916, nr 90, s. 5
• Muzeum pedagogiczne szkół miejskich w Warszawie, Muzeum 1917, r. 32, z. 6, s. 567
• Otwarcie Muzeum Pedagogicznego, Gazeta poranna, 1917, nr 305 s. 3
• Otwarcie Muzeum Pedagogicznego (5 XI 1917), Kurier Poranny nr 304, s. 4
• Muzeum pedagogiczne, Kurier Warszawski, 1917, nr 307 wyd. poranne s. 2
• Muzeum Pedagogiczne, Nowa Gazeta, 1917, nr 435, s.2
• Otwarcie Muzeum Pedagogicznego, Nowa Gazeta, 1917, nr 549, s. 2
• T.M., Miejskie Muzeum Pedagogiczne, Przegląd pedagogiczny, 1917, s. 482-483
• K.K. Muzeum Pedagogiczne, Głos nauczyciela. 1918, nr 8, s. 387
• Wystawa „Zima”, Kurier polski, 1918, nr 51, s. 5
• Badanie dziejów szkolnictwa [Sekcja przy Muzeum], Kurier warszawski, 1918, nr 190, wyd por. s. 2
• W Muzeum Pedagogicznym, Przegląd pedagogiczny, 1918, nr 3, s. 166-167
• Część urzędowa.  Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1918, nr 64, 16 XI, s. 1-3
• Muzeum Pedagogiczne w Warszawie, Gazeta Polska, 1919, nr 334, wyd por s.4
• Wieczory środowe w Muzeum Pedagogicznym, Jezuicka 4, Gazeta polska, wyd. por. 1919, nr 355, s. 3
• NITMAN, Muzeum Pedagogiczne w Warszawie, Gazeta warszawska, 1919, nr 62, s. 3
• Muzeum Pedagogiczne, Gazeta warszawska, 1920, nr 120, s. 5
• R, Posiedzenie doroczne Rady Muzeum Pedagogicznego, Kurier polski, 1920, nr 115, s. 4
• Świdwiński Stanisław, Cele i działalność Komisji Bibliotecznej przy Muzeum Pedagogicznym w Warszawie – Jezuicka 4, Szkoła powszechna, 1920, nr 2, s. 135-147
• Muzeum pedagogiczne, Głos nauczyciela, 1921, nr 13, s. 169
• Szkolnictwo m.st. Warszawy Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1921, nr 110, 23 XII, s. 5-7
• Szkolnictwo miejskie w m.st. Warszawie. Muzeum Pedagogiczne Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1923, nr 23, 15 III, s. 6-8
• Sala kustosza Józefa Wilka w Muzeum Pedagogicznym, Kurier polski, 1923, nr 33, s. 7
• Muzeum Pedagogiczne. Sprawozdanie za rok 1922/23 Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1924, nr 22, 5 IV, s.3-4
• Lucjan Paczoski, czego nasza młodzież uczy się w Muzeum Pedagogicznym. Rozmowa z dyrektorem, Wyw. Przepr. E, Rzeczpospolita, 1925, nr 73, wyd. wiecz, s. 5
• Regulamin Muzeum Pedagogicznego Wydziału Oświaty i Kultury m.st. Warszawy Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1925, nr 63-64, 7 VII, s.5-7
• Z muzeum Pedagogicznego, Kurier warszawski, 1926, nr 202, s. 6
• Muzeum Pedagogiczne w Warszawie, Nowy Kurier polski, 1926, nr 184, s. 8
• Zakres czynności wydziałów i przedsiębiorstw miejskich Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1927, nr 86, 24 VIII, s. 5
• Budżet Wydziału Oświaty i Kultury na rok 1929/30 Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1929, nr 8-9, 19 I, s. 1, 8
• Budżet Działów [VII Kultura i sztuka] Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1930, nr 18/20, 21 I, s. 16
• Regulamin wypożyczalni Pomocy Naukowych Muzeum Pedagogicznego Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1930, nr 42, 17 III, s. 1
• Regulamin Ogrodów Szkolnych Muzeum Pedagogicznego Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy 1930, nr 43, 25 III, s. 1-2
• Muzeum Pedagogiczna w Warszawie [przy ul. Jezuickiej], Polska Zbrojna, 1946, nr 169
• Muzeum Pedagogiczne powraca do swej siedziby, 16 tyś osób skorzystało z pracowni, Rzeczpospolita, 1947, nr 270
• Morza południowe – dostępne dla warszawiaków w Muzeum Pedagogicznym, Życie Warszawy, 1947, nr 327 Jd, Praktyczne wykorzystanie zbiorów naczelną tezą Muzeum Pedagogiczne. Młodzież szkół warsz. Korzysta z pomocy naukowych, Kurier codzienny, 1948, nr 69

[ato]