Rosyjskie muzea pułkowe powstawały na podstawie rozkazu najwyższego nr 279 z 15 września 1884 r., chociaż nie były tam bezpośrednio wspominane. Kilka z nich funkcjonowało na terenie Królestwa Polskiego – pierwsze powstało w Chełmie Lubelskim (Muzeum 65 Moskiewskiego Pułku Piechoty Jego Wysokości). Otwarcie tego rodzaju placówki każdorazowo wymagało specjalnego pozwolenia cara.
Muzea pułkowe na początku XX wieku stały się silnym elementem tradycji rosyjskiego wojska (armii i gwardii). Miały one charakter propagandowy i prestiżowy, prezentowane nieledwie rytualnie podczas wizytacji jednostek przez cara lub członków jego rodziny, albo wyższych dowódców, lub też przy okazji promowania młodych oficerów. Na ich funkcjonowanie przeznaczane były dotacje w zależności od starszeństwa jednostki: pułki istniejące 50-100 lat otrzymywały 300 rubli, pułki funkcjonujące 100-150 lat 500 rubli, jednostki o najdłuższej tradycji, powyżej 150 lat – 800 rubli). W późniejszym okresie działalność muzeów finansowana była z funduszy bibliotek pułkowych.
Obowiązkową częścią każdego muzeum była Biblioteka Muzealna (książki i druki wojskowe, historyczne, poradnikowe, portrety i biografie, oraz wspomnienia i dzienniki dowódców i oficerów). Na pocz. XX w. funkcjonowały one w wielu jednostkach wszystkich części wojsk, w ścisłym związku z pułkowymi bibliotekami (dla edukacji młodych żołnierzy w głównie aspekcie pułkowej tradycji). Zjazd przedstawicieli pułkowych muzeów zorganizowany w Moskwie 23 kwietnia 1913 r. skupił 53 reprezentantów muzeów jednostek wojskowych i wojskowych uczelni.
Muzeum stacjonującego w Warszawie Lejb-Gwardyjskiego Pułku Wołyńskiego im. Jego Wysokości, podobnie jak siostrzane instytucje przy innych pułkach, działało najprawdopodobniej w latach 1900-1914. Zlokalizowane zostało w Pałacu Mostowskich przy ul. Nowolipie 2, po przeniesieniu pułku ze starych koszar wołyńskich (1871). Muzeum zajmowało kilka sal pałacu: na ścianach jednaj z nich zawieszone były obrazy, grafika i fotografie przedstawiające portrety i ikonografię dokonań pułku, w jednym z kątów pomieszczenia ekspozycja broni (karabiny na stojaku, mniejsze obiekty w gablocie), przy ścianach przeszklone szafy (z okolicznościowymi naczyniami) i gabloty (odznaczenia); na środku sali stół z wyłożonymi książkami.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.:
- A.M.Panczenko, Połkowyje muzei russkoj armii: ot oficerskich bibliotek k bibliotekam muzejew, Westnik Tomskogo Gosudarstwiennogo Uniwersiteta. Kulturologia i iskustwowedenie nr 2 2014, s. 95
- A. Afanasjew, Połkowyje muzei russkoj armii – chranitieli woinskoj sławy Oteczestwa, Żurnalnyj zał (http://magazines.russ.ru/oz/2003/1/2003_01_45.html; dostęp 19.11.2016);
- Александрова, Наталья Владимировна. Российские военные музеи в первой трети ХХ в. : Из истории орг. и деятельности, диссертация … кандидата исторических наук – Москва, 1997. – 244 с.;
- Спиридонова, Тамара Павловна, Музеи войсковых частей в дореволюционной России : Становление и историко-культурное значение : диссертация … кандидата исторических наук : 24.00.03. – Москва, 2005. – 292 с.;
- Панченко, Анатолий Михайлович, История войсковых офицерских библиотек в русской армии : XIX – начало XX века, диссертация … кандидата исторических наук : 05.25.03. – Новосибирск, 2005. – 298 с.]
[tfr]
