Muzeum Diecezjalne w Przemyślu zostało powołane w 1902 roku uchwałą Synodu Diecezjalnego oraz dzięki inicjatywie księdza biskupa Józefa Sebastiana Pelczara (1842-1924), biskupa przemyskiego, świętego Kościoła Katolickiego, założyciela Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego.
Na potrzeby muzeum zaadoptowane zostało pojezuickie oratorium nad południową nawą kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa (drugie piętro budynku poklasztornego), który w 1820 roku został zamknięty przez Austriaków i zamieniony na magazyn wojskowy, a po 1885 roku przeznaczony do rozbiórki. Dzięki zaangażowaniu władz duchownych, w tym biskupa Łukasza Sołeckiego, zdecydowano się na renowację świątyni. Prace rozpoczęto w 1903 roku. W pierwszej kolejności naprawiono dach, odbudowano rozebrane wcześniej wieże, a na fasadzie wykuto pozłacany napis: “Gloria Socratissimo Cordi Jesu” (czyli “Chwała Najświętszemu Sercu Jezusowemu”), “Aed 1627” i “Rest 1904”. Obecnie kościół Serca Jezusowego pełni funkcję archikatedry metropolii obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
W 1908 roku nastąpiło oficjalne otwarcie oraz uroczyste poświęcenie muzeum. We wrześniu tego roku uchwalono Statuty Synodu Diecezjalnego dotyczące polityki gromadzenia i przechowywania zbiorów: zaznaczono wówczas, że muzeum powinno gromadzić zabytki wszelkiego rodzaju, np. : stare pergaminy, ołtarze, posągi, obrazy, naczynie święte, przybory kościelne i zabytki jakiejkolwiek sztuki, po to aby nie uległy one zniszczeniu. Jak pisano: “[…] nakazujemy pod zagrożeniem kar […] aby rządcy kościołów bez pozwolenia Ordynaryatu (względnie także Namiestnictwa) nie pozbywali się, choćby za wielkie sumy, starych zabytków i dzieł sztuki, mających jakąś wartość, ale przechowywali je starannie, a względnie odsyłali za rewersem do muzeum dyecezalnego”
Dyrektorem muzeum miał być biskup diecezji, natomiast funkcję kustosza przyjął ks. prof. Stefan Momidłowski (1872-1958). Pełnił ją do 1949 r.
Do najważniejszych zabytków przemyskiego muzeum należały:
Piękna Madonna z Bączala Dolnego, koniec XV wieku
Piękna Madonna ze Święcan, 1375
kolekcja portretów barokowych przedstawiająca szlachciców i duchownych
izba szlachecka z dworku księdza Stanisława Orzechowskiego
tapiserie z papieskiej manufaktury San Michele
Muzeum przetrwało bez większych strat II wojnę światową, w 1991 roku Muzeum Diecezjalne zyskało patrona – ks. Józefa Sebastiana Pelczara, od 2008 roku zbiory eksponowane są w obecnej siedzibie przy Plac Katedralnym 2 i 3.
Więcej na temat muzeum zob. mi.in.
ks. Wojnarowski Marek, Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara [w:] “Przemyskie muzea”, Przemyśl [b.d.]
www.muzeum.przemyska.pl
www2.kki.pl/pioinf/przemysl/zabytki/koscioly/jezuit/jezuit.html
Akta i Statuta Kongregacyi Synodalnej czyli Synodu dyecezjalnego 20 odbytego w dniach 25, 26 i 27 sierpnia 1908 r. w Przemyślu pod przewodnictwem Józefa Sebastiana Pelczara biskupa przemyskiego ob. łać. itd. itd., s. 72-73; 98 http://www.kbc.krosno.pl/dlibra/doccontent?id=3053
Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa (widok z początku XX wieku), źródło: portal Przemyśl
[ebd]
