16.12.2018 |
W 1908 roku, dzięki staraniom księdza Jana Wiśniewskiego, historyka i kolekcjonera, powstało w Radomiu muzeum radomskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK). Muzeum początkowo funkcjonowało przy plebanii kościoła farnego na ul. Grodzkiej, gdzie odbywały się zebrania członków radomskiego PTK. W 1910 roku ks. Wiśniewski przeniósł siedzibę muzeum na ul. Lubelską do większego lokum, gdzie prezentowano głównie sztukę sakralną, a także pamiątki historyczne, rękopisy i dokumenty, rzemiosło artystyczne, eksponaty archeologiczne i etnograficzne.
W 1913 roku część tych zbiorów ks. Wiśniewski podarował oddziałowi radomskiego PTK z intencją utworzenia Muzeum Ziemi Radomskiej. Po wybuchu wojny w 1914 roku, zarząd muzeum, w obawie przed zniszczeniem zbiorów, polecił zapakować zbiory w skrzynie, które przechowywano u osób prywatnych. W 1921 roku zbiory te przeszły pod nowy zarząd radomskiego PTK, który w tym czasie poszukiwał lokalu dla muzeum. Spisu inwentarzowego dokonał ks. Józef Rokoszny.
Dopiero w 1922 roku starosta radomski Zygmunt Strzeszewski, ówczesny prezes Oddziału PTK w Radomiu, przekazał dla tych zbiorów lokum w dwóch dużych salach w gmachu starostwa. Uroczystego otwarcia Muzeum PTK dokonano w kwietniu 1923 roku. Muzeum podzielono na dwa działy – przyrodniczy, z kolekcją ptaków i owadów oraz ogólny, w którym prezentowano dary ks. Wiśniewskiego m.in. pergaminy, autografy, pieczęcie, numizmaty, szkło i porcelanę, obrazy, mundury, meble, fotografie oraz dokumenty. Muzeum cieszyło się dużą frekwencją i poparciem społecznym, jednak w 1925 roku lokal w starostwie nakazano opróżnić, a zbiory usunięto na korytarze i na strych. Wkrótce jednak zarząd muzeum przeniósł je do nowej, mniejszej siedziby przy ul. Lubelskiej (nr 46), bez udostępniania dla zwiedzania. Następnie zbiory trafiły na poddasze Biblioteki Publicznej.
Losem muzeum zainteresował się w 1929 roku sejmik powiatowy, który miał przejąć w depozyt zbiory muzealne, w zamian za oddanie pomieszczeń dla muzeum w nowym gmachu sejmikowym. Jednak z powodu kryzysu i złej sytuacji finansowej projektu tego nie zrealizowano. Trudną sytuację zbiorów muzealnych rozwiązał dopiero dyrektor Fabryki Broni inż. Kazimierz Ołdakowski, prezes radomskiego oddziału PTK, który w 1930 roku przekazał na rzecz muzeum lokum w jednym z gmachów radomskiej wytwórni broni przy ul. Poniatowskiego. Organizacją muzeum w nowej siedzibie zajął się inż. Jan Wiktor Paszkowski i Stanisław Neuman. Muzeum uroczyście otwarto 30. marca 1930 roku. W tym czasie odnotowano w prasie, że „ bogate zbiory muzeum radomskiego nie są jeszcze opracowane, ani pod względem naukowym, ani pod względem muzealnym”. W skład zarządu muzeum radomskiego wchodzili społecznicy i regionaliści, znani radomianie, m.in. ks. Józef Rokoszny, arch. Alfons Pinno, inż. Kazimierz Ołdakowski i dr. Olewiński. Nowe spisy inwentarzowe opracowane zostały przez ks. Rokosznego i prof. Włodzimierza Antoniewicza.
Sale wystawowe były niewielkie, w pierwszej sali prezentowano tylko częściowo zbiory przyrodnicze i zoologiczne, podarowane przez radomską dyrekcję lasów oraz ornitologiczne z puszczy kozienickiej. Zbiory prezentujące kilkaset okazów były umieszczone w oszklonych szafach, w osobnej gablocie umieszczono okazy zębów i kości mamuta i nosorożca dyluwialnego z okolic Radomia, a nad drzwiami zawieszono czaszki tura. Zbiory naukowo opisane, poddane zostały konserwacji. W kolejnej sali na prostych stolikach prezentowano kolekcje geologiczne, zebrane w ziemi radomskiej, zabytki z epoki brązu i żelaza, oraz z okresu rzymskiego ustawiono w porządku chronologicznym w szafie przyściennej. Kolekcję archeologiczną, zaprezentowano częściowo, gdyż nie była zinwentaryzowana. W tej samej sali powieszone były na ścianach zbiory broni białej i palnej, a w gablotach ukazano zbiory numizmatyczne, z pamiątkami i okazami etnograficznymi. Na ścianach umieszczono ponadto sztychy, litografie i fotografie. W trzeciej sali zaprezentowano zbiory historyczne, w gablotach rozmieszczono eksponaty z czasów średniowiecznych i nowożytnych, znajdywane w Radomiu podczas wykopalisk. W gablotach pokazano fraki sędziowskie i mundury wojskowe, zbiory archiwalne, w tym dokumenty historyczne z podpisami królów polskich od czasów Zygmunta Starego. W serwantkach ulokowano wyroby rzemiosła artystycznego – szkło i porcelanę z manufaktur m.in. Baranówka, Belweder, Ćmielów, Iłża, Korzec, Nieborów, porcelanę saską i zegary z XVIII i XIX wieku. Muzeum większą część zbiorów przechowywało w skrzyniach i kufrach z powodu braku miejsca. Ponieważ zbiory ulegały powiększeniu Zarząd Miejski przydzielił radomskiej placówce nowy, obszerny lokal przy ul.Grodzkiej 8. Muzeum w tym czasie posiadało trzy działy: archeologiczny, historyczny i przyrodniczy z kilkoma tysiącami eksponatów, w organizacji był dział etnograficzny i przemysłowo-gospodarczy.
W 1937 roku Muzeum zorganizowało wystawę grafiki ze zbiorów własnych i kościelnych. Zaprezentowano m.in. kolekcję ksiąg i grafik oraz pamiątki historyczne ze zbiorów ks. Jana Wiśniewskiego i ks. Józefa Rokosznego ,oraz osób prywatnych. Zbiory radomskiego muzeum PTK poniosły pewne straty podczas II wojny światowej ,a ocalała część stanowiła podwalinę pod nowe muzeum miejskie, które powstało w Radomiu w 1945 roku.
opracowanie: Monika Nowocinska i Piotr Rogólski
Bibliografia:
„Słowo” 93/1923
„Promień” nr 4/5, 1923
„Nasze Drogi” 3/1929
„Ziemia” XV/1930
„Ziemia Radomska” R: 1933
„Tygodnik Radomski” 3/1933
„Tygodnik Radomski” 5/1933
„Ziemia Radomska” 209/1933
Anna Apanowicz, Historia Muzeum Regionalnego w Radomiu, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3, s. 9-29.
ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Lublinie
