Małgorzata TABORSKA | Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego – spadkobierca Gabinetu Archeologicznego Józefa Łepkowskiego

15.06.2018 | 

Powołane do życia ustawą senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z 1964 roku Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego mieści się w dawnym Collegium Maius. Już sama lokalizacja jest symboliczna – jest to bowiem najstarszy, znany obecnie budynek uniwersytecki w Polsce. Równocześnie była to pierwsza siedziba Biblioteki Jagiellońskiej – serca Uniwersytetu. Inicjatorem utworzenia placówki był Karol Estreicher Junior, jednak korzenie instytucji sięgają czasów dawniejszych. Najstarsze zachowane w Muzeum przyrządy pochodzą z Biblioteki Collegium Maioris, gromadzone od początków XV wieku. Jednak za protoplastę obecnego muzeum UJ uznaje się Gabinet Archeologiczny Józefa Łepkowskiego.

Śledząc losy kolekcji, które obecnie tworzą Muzeum UJ widać typowe dla świata krakowskiej inteligencji przeplatanie się losów ludzi, rodzin i instytucji oraz niezmiernie istotną bazę, osadzoną w towarzyskich kontaktach poszczególnych osób. Analizując historię kolekcji uniwersyteckich w Krakowie, pojawia się często nazwisko Estreicherów – czy to Karola E. jun. – twórcy Muzeum UJ, czy jego krewnego Tadeusza – organizatora Muzeum Historyczno-Przyrodniczego (1933). Krewnym Karola jun. był Ambroży Grabowski, który wyrwał olbrzymi wpływ na młodego Józefa Łepkowskiego, zarażając go pasją do archeologii i historii, a nawet wspierając finansowo, co umożliwiło mu podjęcie studiów na wydziale filozoficznym (1843).

Józef Łepkowski był niezwykłą postacią – teoretyki praktyk ruchu inwentaryzatorskiego. Już w wieku 21 lat organizował i  realizował wycieczki naukowo-inwentaryzacyjne, początkowo z Józefem Jerzmanowskim, historykiem, potem z prof. Leonem Dembowskim – malarzem i rysownikiem [1]. Najwięcej wypraw naukowo-badawczych odbył jednak razem z bratem, Ludwikiem Łepkowskim, malarzem i konserwatorem, specjalizującym się w obrazach [2]. W ten sposób opisy dokumentacyjne wzbogacane były o część ilustracyjną (tak powstała m.in. Teka Józefa Łepkowskiego – zbiór kilkuset ilustracji, przechowywany w Muzeum UJ [3]).

Droga Józefa Łepkowskiego do utworzenia Gabinetu była kręta. W 1850 roku był jednym z członków nowo powołanego wydziału archeologicznego Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a w 1852 roku wszedł w skład komisji ds. zinwentaryzowania zbiorów Towarzystwa, gromadzonych od 1816 roku przy bibliotece Jagiellońskiej. W  latach 1857-1864 był przewodniczącym komisji ds. oddzielenia kolekcji TNK od zbiorów UJ. W 1866 roku, jako profesor nadzwyczajny UJ, objął Katedrę Archeologii (w 1863 roku otrzymał habilitację). Jednak po wydzieleniu zbiorów TNK nie było zaplecza do prowadzenia prac dydaktycznych ze studentami (zbiory archeologiczne TNK przekazało do powstającego Muzeum Archeologicznego w 1885 roku). Dlatego w 1867 roku zaczął tworzyć gabinet Archeologiczny przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez dziesięciolecia Gabinet mieścił się w różnych miejscach, najczęściej był w formie rozproszonej: w 1871 roku zajmował trzy sale w budynku biblioteki Jagiellońskiej (Collegium Maius), w latach 1888-1921 dodano trzy sale na parterze Collegium Novum, a w latach 1924-1950 otrzymano kolejne pomieszczenia w Kolegium Nowodworskiego i na Gołębiej 14 (z wyłączeniem okresu wojny).

Łepkowski zwrócił się z apelem do społeczności akademickiej i mieszkańców Krakowa o przekazywanie darów (dzieł sztuki, pamiątek, książek itp.) na rzecz uczelni. Analogicznie do Świątyni Sybilli księżnej Izabelli Czartoryskiej wiele z darów miało znaczenie symboliczne i patriotyczne. Jednak głównym celem było zgromadzenie zbiorów archeologicznych z ziem polskich i obcych. Pozyskanie pierwszych darczyńców odbywało się dzięki kontaktom osobistym Łepkowskiego: Władysław ks. Czartoryski, Karol Rogawski, baron Edward Rastawiecki, hrabia Aleksander Przeździecki i jego syn Konstanty Przeździecki. Należy docenić nie tylko zapał, ale i umiejętności medialne Łepkowskiego – każda darowizna była wydarzeniem relacjonowanym przez krakowska prasę, zaś rektor uczelni wystawiał ozdobne, uroczyste podziękowania. Aleksander h. Przeździecki przekazał do zbiorów uczelnianych m.in. archiwum rodzinne, „starożytności” oraz wyroby rzemiosła artystycznego, które otrzymał Gabinet Archeologiczny UJ.

Gabinetem Józef Łepkowski kierował do 1893 roku, kiedy to wystąpił z prośbą do Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego (X. 1993 r.) o zwolnienie go, ze względu na stan zdrowia, z obowiązków profesora UJ, dyrektora Gabinetu Archeologicznego oraz konserwatora. Zmarł niespełna cztery miesiące później.

Zakład i Gabinet przejął jego wychowanek prof. Marian Sokołowski, przemianowując go na Muzeum Sztuki i Archeologii. W 1931 roku wydzielono zbiory na kolekcję sztuki (znajdujące się obecnie w Muzeum UJ) oraz kolekcję archeologiczną, przekazaną do Zakładu Archeologii Przedhistorycznej prof. Włodzimierzowi Demetrykiewiczowi

Tabela 1. Procentowy udział obiektów pochodzących z Gabinetu Archeologicznego UJ (GA) w stosunku do całej kolekcji

Tabela 2. Instrumenty naukowe przekazane przez darczyńców do Gabinetu Archeologicznego UJ, obecnie w zbiorach Muzeum UJ

Małgorzata Taborska
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

SPIS ILUSTRACJI:
1. Sala Obiedzińskiego – Libraria Collegium Maius, lata 1930, wł. Muzeum UJ.
2. Wystawa odlewów gipsowych podarowanych przez K. Lanckorońskiego, pocz. XX w., wł. Muzeum UJ.
3.Józef Łepkowski, mal. Ludwik Łepkowski, 1894 r., kolekcja portretów profesorskich Muzeum UJ, fot. Janusz Kozina, Muzeum UJ.
4. Naklejka informacyjna z zegara słonecznego, dar Władysława ks. Czartoryskiego, fot. Grzegorz Zygier, Muzeum UJ.
5.Naklejka informacyjna z zegara powozowego, dar Anny Helcowej, fot. Grzegorz Zygier.
6. Medalion z puklem włosów Tadeusza Kościuszki, Polska, po 1816 r., fot. Grzegorz Zygier, Muzeum UJ.
7. Gabinet Archeologiczny, Collegium Novum,  lata 1930-te, fot. S. Mucha, wł. Muzeum UJ.

PRZYPISY: 

[1] Józef Łepkowski 1863. Przegląd zabytków przeszłość z okolic Krakowa.  Warszawa odbitka z Rocznika Tow. Nauk. Krak. t. 28.
[2] Agata Tobiasz Muszyna i jej okolice w tekstach podróży Józefa Łepkowskiego. Almanach Muszyny 2005 s. 143-147
[3] Barbara Lewińska 1996, „Teki Józefa Łepkowskiego” w zbiorach Muzeum Uniwersytetu jagiellońskiego. Opiuscula Musealnia. z. 8 s. 57.