Pierwsza publiczna galeria malarstwa w Warszawie została otwarta w 1814 r. przez Józefa Kajetana Ossolińskiego (1758-1834). Mieściła się ona w Pałacu Ossolińskiego na Tłumackiem (Nr hip.739), a w jej zbiorach znalazły się obrazy nowożytnych szkół europejskich. Jak pisano w Gazecie Warszawskiej: galeria “Codziennie iest otwarta, wyiąwszy w soboty po południu i w dni świąteczne, to iest z rana od godziny 6tey do 12tey, a po południu od 3ciey do 6tey” (1814).
“Gorliwości, godney naywiększey pochwały, miłośnika i znawcy sztuk wyzwolonych JW. Kasztelana Hrabiego Józefa Ossolińskiego, winna iest publiczność Warszawska otworzenie w tey stolicy piękney galeryi obrazów. Zebrana znacznym tego męża kosztem, który przytem część dou swoiego na Tłumackim na nię przeznaczył, służy ona zupełnie na użytek publiczności, a szczególniey dla miłośników malarstwa, uczniów i samychże malarzy […] przychodniom do przyjemney zabawy, a oraz nauki” (Gazeta Warszawska 1814). ”
Kustoszem zbiorów został Konstanty Villani (1751/1752 -1824) malarz z Mediolanu, uczeń Pompeo Batoniego, który pracował wcześniej w Wilnie, w Horochowie, w Dzikowie, a na pocz. XIX w. prowadził szkołę rysunku w Warszawie. Był on autorem katalogu galerii Ossolińskiego, w której pracował do 1824. Jego następcą został Daniel Kondratowicz (1765-1844) uczeń i naśladowca F. Smuglewicza, portrecista, autor obrazów historycznych i rodzajowych.
W przypadku zbiorów Józefa Kajetana Ossolińskiego, udostępnionych w „Domu pod Orłem” na Tłumackiem podziwiać można było przede wszystkim obrazy „mistrzów włoskich”, „Rafaelów” i „Tycjanów”. Wśród współczesnych prac znalazły się obrazy „malarzy austriackich i niemieckich”. W ocenie współczesnych miało to być „pierwsze w kraju i w stolicy muzeum sztuk pięknych”, udostępnione bezpłatnie dla zwiedzających, jednak jego krótkie istnienie nie wpłynęło w sposób znaczący na powstanie publicznych zbiorów artystycznych. Zadłużenie, a następnie śmierć właściciela zakończyła działalność Galerii, a prezentowane tam dzieła zostały sprzedane na licytacji.
Jednym z ciekawszych obrazów Galerii Ossolińskiego, które znalazły się obecnie w Zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie jest obraz Jana Victorsa, Błogosławieństwo Jakuba.
Andrzej Ryszkiewicz, Zbiory artystyczne Józefa Kajetana Ossolińskiego. Pierwsza publiczna galeria warszawska, [w:] idem, Kolekcjonerzy i miłośnicy, Warszawa: PWN, s. 66.
Alexander Kraushar, Z notatnika. „Tłumackie”, „Kurier Warszawski”, 1922, nr 117, s. 7.
Catalogue des Tableaux de la Galerie du Comte Joseph Ossoliński à Varsovie, [Varsovie] 1817; Katalog obrazów Galerii Hrabiego Józefa Ossolińskiego w Warszawie, [Warszawa] 1817.
T.F. de Rosset, Obrazy wśród brylantów. O losach kilku dzieł z galerii Stanisława Augusta Poniatowskiego, Teka Komisji Historii Sztuki TNT, IX, 2002, s. 201-204;
T.F. de Rosset, La destinée de la galerie royale, w: M. Grąbczewska (dir.), Stanislas Auguste dernier roi de Pologne. Collectionneur et mécène dans l’Europe des Lumières, Paris: Institut des études slaves, 2013, p. 140
Od lewej widoczny podłużny piętrowy budynek (sprzed 1783) oraz trzyosiowa elewacja Domu “Pod Orłem Białym” d. Galerii Ossolińskiego, źródło: Warszawa 1939
[tfr]
